Amea folklor institutu

Şeyh-i San’ȃn ile yȃrȃnı vedȃ ‘ itdükleridür.

Her iki hikayede de, şeylerinin din ile imanı terk ettiğini düşünen müritlerin Şeyh San’an’dan ayrılarak Kabe’ye yöneldikleri görülür. Ziyâi’nin mesnevisinde Şeyh-i San’an, sevdiğine kavuşabilmek için bir yıl da domuz çobanlığına razı olduktan sonra müritleri onu terkedip Kabe’ye dönerler. Şeyh San’an’ın sadık müritlerinden bir tanesi gece gündüz şeyhi için ağlamaktadır. Şeyhinden ümidi kesen mürit bir gün, kendisinin de Kabe’ye gitmek istediğini söyler. Şeyh San’an, son olarak canı cisminde olduğu sürece vatanının kiliseden uzak bir yerde olamayacağını söyleyerek müritlerini yolcu eder.
Cavid’in tiyatrosunda da benzer biçimde müritler, Şeyh San’an’ın Humar’a kavuşmak için bütün talepleri kabul etmesi sonrasında büyük bir üzüntü yaşarlar. Şeyh Mervan, Şeyh San’an’a Kabe’de ettiği yemini tekrar hatırlatır. Şeyh San’an bağırarak, “Durmayın defolun gidin!” der. Mürdilerden bir kısmı “Gidelim Hakka iltica edelim, şeyh için dua edelim” der. İkinci kısım ise “Gidelim ta ki biz de sapmayalım, biz de haça tapmayalım.” der. Herkes gittikten sonra şeyhi terketmek konusunda isteksiz de olsa bir süre sonra Şeyh Sadra da gitmek zorunda kalır. Ziyâi’nin mesevisindeki sadık mürit, Cavid’in tiyatrosunda Şeyh Sadra olarak karşımıza çıkar.
Mürtlerin Şeyh San’an’dan ayrılması epizotundaki en temel farklılık, Ziyâi’nin mesnevisinde Şeyh San’an’ın herhangi bir müdahalesi olmadan mürtilerin onu terketmeleri, Cavid’in tiyatrosunda ise Şeyh San’an’ın, müritleri defalarca kovduktan sonra onu terketmeleri biçiminde karşımıza çıkar.

• 
  Müridȃn-ı Şeyh-i San‘ȃn Ka’beye gelüp bir müríd-i pȃk-nazar şeyhden haber alup anlara ta‘n-ı firȃvȃn itdüginün beyȃnıdur.
  

Şeyhlerinden ayrılan müritler her iki hikayede de Kabe’ye dönerler. Kabe’de Şeyh San’an’ın durumunu anlatırlar. Şeyhin bir tersa kızı sevdiğini, bu uğurda dinden döndüğünü, zünnar bağlayıp haç astığını, domuz çobanı olduğunu söylerler. Nasihat­larına aldırmayan şeyhten sonuç itibariyle ayrılmak zorunda kaldıklarını ifade ederler. Bunları dinleyen manevi makamı yüce bir kimse¹⁵⁹ her ne yaparsa yapsın şeyhlerini terk etmelerinin çok yanlış olduğunu söyler ve onun için dua etmelerini ister. Ziyâi’nin mesnevisinde sadık mürit, müritleri Rum ülkesine tekrar dönemeleri için teşvik ederken Cavid’in tiyatrosunda, şeyhlerini terk ettikleri için büyük pişmanlık yaşayan müritler, Şeyh Hadi’nin de etkisiyle dönme kararını ortaklaşa alırlar.

•