amaliy mashg‘ulotlar uchun o‘quv materiallari 1-mavzu. Dori va dorivor moddalar texnologiyasi fani Darsning maqsadi

26-mavzu: Oddiy malhamlar tayyorlash.


Darsning maqsadi: mavzu bilan talabalarni yaqindan tanishtirish. Mavjud preparatlar bilan tanishtirish.
Darsning o‘tkazish tartibi: dars o‘qituvchi bilan talabalar o‘rtasidagi muloqat asosida olib borilib, barcha ma’lumotlar yozib tushintirib beriladi.
Darsni o‘tkazish uchun kerakli jixozlar va vositalar: jadvallar, mavjud bo‘lgan dori vositalari, adabiyotlar.
ODDIY MLLHAMLAR (EMP1ASTRA ORDINAR1A)
Bo‘lar malham massasi tarkibiga kiruvchi moddalarga qarab:
Qo‘rg‘oshinli.
Qo‘rg‘oshin-smolali.
Qo‘rg‘oshin-mumli.
Smola-mumli guruxlarga bulinadi.
Qo‘rg‘oshinli malhamlar. Oddiy qo‘rg‘oshin malkami (Emplastrom Plumbi simplex seu Emplastrum Diachylon simplex).
Tarkibi: FM 242-1738-81.
Olei Helianthi -10 g
Adepis suilli -10 g
Plumbi oxydi -10 g
Aquae destillatae -10 g
Tayyorlash aralashtirgichli mis qozonda olib boriladi. K,°zonga yoglar solinib, eritib aralashtiriladi. Sungra boshqa aralashmalardan tozalangan (shu jumladan 30 44 0 dan) va kukun darajasi (90mkm) gacha maydalangan Qo‘rg‘oshin oksidi ikki kiem Yangi qaynatilgan suv bilan aralashtiriladi. Bu suspenziya doimiy aralashtirish ja- rayonida hammasi erigan, lekin k,izib ketmagan yoglar ara- lashmasiga oz-ozdan kushib (extiyotlik bilan!) 15 dakikd* dan sung, xarorat 100-150° ga etgach unga oz-ozdan kdynok, suv kuyib turiladi. Suv tamomila burlanib ketmasligi- ni nazorat kilib turish lozim. Shu tarzda 1,5-2 soat kdy- natiladi. Sovunlanish reaksiyasi oxirigacha etganligi aralashma rangi kizgishdan kul rang yoki sargish okka uti- shidan bilinadi. Hosil bo‘lgan massadan bir tomchisi sovuk suvga tushirilganda dumalok, shaklda kotib kolsa, bu reaksiya tugaganini ko‘rsatadi.Agar tomchi yumshok bo‘lib, kulga yopishea, yog gula sovunlanmaganligini bildi- radi. Bunda malkam pishirishni davom ettirish kerak.
Krzondagi tayyor malhamni olib, zlak orqali issik suvga O‘tkaziladi. Glitserindan gozalangan malham suv os-giga yigiladi. Massa bur bilan isitiladigan k.orishtir- gichda aralashtiriladi. Malham tarkibidagi xoldik. suv- ni bug‘latish uchun malham qozonda 100-110°S xaroratda kizdiriladi. Malham kuriganini shisha task.cha yordami- da olib kurilganda ipga uxshab chuzilganidan bilish mum kin. Bunda malhamning k,oldik. namligi 3% ga teng bo‘la- di. Aks xolda u sakdash vakdida kattix. va sinuvchan bo‘lib k.oladi, achiydi va mogorlaydi.
Kuritilgan malham vazelin moyi yoki sovunli spirt surkalgan pergament k.ogozga o‘tkazilib, silindr (gula) shakliga keltiriladi va 0,5 kg dan chiqariladi.
Malham pishirish jarayonida Qo‘rg‘oshinning yuk.ori moy kislotalari bilan suvda erimaydigan tuzi (sovun) Hosil bo‘ladi:
s17n3soo-sn2 SN,ON S17N„SOO
J z । Z 1 / JJ
2 S17N35SOO-SN+ZRO+ZN,O->2 sn on+zr I I
s17n3,soo-n7o SN7ON S,7N„SOO * ' x- Z I / JJ
E s l a t m a: 1. Malhamni sifatli qilib tayyorlash uchun ishlatiladigan suv yangi xaydalgan va karbonat angidriddan tozalangan bo‘lishi kerak.
2. Qo‘rg‘oshin oksidi tarkibida boshqa oksidlarning bo‘lishi yogning sovunlanishiga xalak,it beradi. Oddiy kurtoshin malhami boshqa malhamlarni tayyorlashda asos va sirtki dori sifatida terining yiringli yallig‘lanishlarini davolashda ishlatiladi.
Qo‘rg‘oshin-smolali malhamlar. Murakkab qo‘rg‘oshin malhami. Gummozli mal ham. (Emplastrum Plumbi Compo­situm seu Emplastrum Gummosum).
Tarkibi: VIII-DF, 168-modda.

Emplastri plumbi simplicis -85 g

Canipholii -10 g
Therebinthinae communis – 5 g
Qo‘rg‘oshin malhami va kanifol but bilan isitiladigan k.ozonda eritilib, unga terpentin kushiladi va Yaxshilab aralashtiriladi. Sungra tayok.cha xoliga keltiriladi. Engil qitiqlovchi vosita sifatida ishlatiladi.
Qo‘rg‘oshin-mumli malhamlar. Bu malx,amlarning asosini oddiy Qo‘rg‘oshin malhami, mum va lanolin tashkil etali.
Simobli malham (Emplastrum Hydrargyri).
Tarkibi: VIII DF, 165-modda.

4-mavzu.Dori moddalarini dorixona sharoitida ishlab chiqish. 10

Epilin malhami (Emplastrum Epilini)
Tarkibi:

4-mavzu.Dori moddalarini dorixona sharoitida ishlab chiqish. 10

Smola-mumli malhamlar. Kddoxni davolovchi malham (Emplastrum ad clavos pedum)
Tarkibi:

Acidi salicylici	20 g
Colophonii	27 g
Parafmi	26 g
Petrolati	26 g

Kanifol, parafin va petrolat eritilib, unga salitsilat kislota kushiladi va bir xil massa Hosil bulguncha aralashtiriladi. Vazelin moyi surkalgan xoliplarga 3 g dan xuyiladi va sovugandan sung ajratib olinadi.

Kul va oyovdagi kadokdarni davolashda ishlatiladi.
Kauchukli malhamlar (Collemplasta).
Bo‘lar tabiiy kauchuk, smola, balzam, yogsimon moddalar aralashmasi bo‘lib, kauchuk yopishkokdik xossasini beradi. Kauchukli oldin maydalab kesib, benzinda eritiladi va eritmaga kolgan moddalar kushib aralashtiriladi. Massa matoga maxsus mashinada surtiladi, quritiladi va xar xil ulchovlarda chiqariladi.
Matoga surkalgan kauchukli yopishkdx malham. Leykoplastir (Emplastrum adhaesivum elasticum extensum seu Leucoplastrum seu Collemplastrum)
Tarkibi:

Olei vazelini	11,3 g
Colophonii	20,35 g
Zinci Oxydi	32 g
Lanolini anhydrici	9,9
Causticus	25,7 g
Benzini	102 g
Neozoni D	10,75 g

Moddalarning hammasi quruq bo‘lishi shart, qoldiq namlik 0,5% dan ortik bo‘lmasligi kerak. Tayyorlash ko‘p boskichli bo‘lib, bir necha usullarda olib borilishi mumkin. Shulardan birini kurib chikdmiz: a) kanifol yaxshi berkitiladigan idishdagi benzinda aralashtirib turgan xolda eritiladi. Sungra kanifol eritmasiga kauchuk so- linadi, u bukib asta-sekin benzinda eriydi; b) aloxida lanolin va antioksidantlar aralashmasi tayyorlanadi. Buning uchun 50°Sda eritilgan lanolinning bir k.ismiga antioksidantlardan biri — aladol-a-naftilamin; fenil naftilamin 3%; paraoksidifenilamin 4% kushib aralashtiriladi va uch gulali ezgichdan o‘tkaziladi; v) vazelin moyining parafinli aralashmasini tayyorlab, uni kukun xoliga keltirilgan rux oksidi bilan yaxshilab aralashtiriladi. Sungra uchala massa 6 soat davomida aralashtiriladi. Hosil bo‘lgan massa maxsus shpreding-mashina yordamida mato (shifon) ga bir tekisda surtiladi (67-rasm).

Ish boshlashdan 30 dak,ik,a oldin mashinaning isituvchi va kurituvchi plitalariga but yuborilib, 100-105°gacha isitiladi. So‘riladigan shifon yogoch galtakka uralib, ik- kinchi uchi k,abul kdluvchi galtakka mustaxkamlanadi. Shu tarzda tayyorlangan material 2-3 marta issik, plita ustidan o‘tkazilib quritiladi. Sungra shifonga so‘riladigan massa kdlinligini belgilovchi pichok pastga tushirilib kerakli tirkish (zazor) hosil kdlinadi va lentaga massa surtiladi. Lentaning xarakati natijasida massa shifon yuzasiga bir tekis kdlinlikda taksimlanadi va pichok, tagidan utganda kdlinligi tekislanadi. Keyik massa sur-kalgan lenta issik plita ustsdan utganda benzin bug‘layadi va u nasos orqali surib olinadi. Sungra lenta ko‘pli ventilyator orqali beriladigan sovukxavo oqimi (4-16°) orqali utib kuriydi. Malham massasining kdlinligi 5x5 sm li malhamni tortganda 0,64-0,65 g ni tashkil kdlishi kerak. Bu kalinlikka massani shifonga 6-7 marta surkash ork,ali erishiladi. 1 ayyor leykoplastir galtakka uraladi va quyidagi o‘lchamlarda chikariladi:
sm x 1 m I sm x 2 m
sm x 5 m 3 sm x 1 m 3 sm x 5 m 3,5 sm x 5 m
sm x 1 m
2 sm x 2 m
2 sm x 5 m
sm x 5 m
sm x 5 m
sm x 5 m har bir galtakni skli krgoia urab, kalin kogozdan yasalgan kutichalarga joylash! pridali.
Eslatma: Malham tayyorlashda texnika xavfsizligi kridalariga kdgiy rioya kilish zarur Malham tarkibi• ga kiruvchi kanifol massannng yopishkokdigini ta’minlaydi. Rux oksid esa kanifol tarkibidagi organiq kislotalarni luzga o‘tkazib, uning kitikdash xossasini kamaytiradi. Lanolin bilan mum malham massasini kotishdan saqlaydi. Antioksidant kauchukni oksidlanishdan saqlaydi va malhamning sakdanish muddatini uzaytiradi. Kauchukni eritish uchun «Galosh* navli benzin ishlatiladi.
Matoga surkalgan bakteritsid malham.
(Emplastrum adhaesivum bactcricidum)
Tarkibi:
Furacillini - 0,02 g
Synthomycini - 0,08 g
Viridis nitentis - 0,01g
Spiritus aethylici 40% - ad 100 g
Tarkibiy krsmlarning hammasi 40% li spirtda eritilib, eritma dokaga shimdiriladi, erituvchi uchib ketgandan sung doka lsykoplastir ustiga yopishtiriladi. Us- tidan Yana kraxmallangan doka va sellofan bilan krpla- nadi.
Tayer malham 10x4x1,5 sm; 10x8x3,5 sm; 10x6x2,5 sm; 25x4x1,5sm; 100x6x2,5 sm; 300x6x2,5 sm ulchovlarda kesi- ladi.
Bakteritsid malham teri yiringlanishining oldini olishda va birinchi yordam ko‘rsatishda ishlatiladi.
Kdlampir malhami (Emplastrum capsici). Sarik rangli yopishkok, bir jinsli,o‘ziga xos xidga ega bo‘lgan massa bo‘lib, kofo3 yoki matoga surkaladi.
Massani tayyorlash bir necha boskichdan iborat:
Kauchukni benzinda eritib, unga kanifol va anta- oksidantlar kushib, kauchuk elimi tayyorlanadi.
11% li kuyuk kalampir ekstrakta bir qismi eritilgan va 40-50°S gacha sovutilgan lanolin bilan aralashtiriladi, unga 0,3% li beladonnaning kuyuk ekstrakta va 0,3% li nastoykasini kushib yaxshilab aralashtiriladi. Burdoy uniga isitilgan suyuq parafin, lanolin va 1/6 kiem kanifolning benzindagi eritmasini kushib, unli asos tayyorlanadi. Sungra birinchi va ikkinchi massami aralashtirgach, uchinchi massa kushiladi va Yaxshilab aralashtiriladi.
Tayyor massa birlamchi ishlov berilgan madagolam, mitkal yoki surpga 220-230 g/m2 kalinlikda USPL-1 kurilmasida surkaladi va quritiladi. Sungra 12x18 sm; 10x18 sm; 8x18 sm ulchovda kesib, ikkitasining orasiga sellofan kuyib yopishtiriladi. K,okoz paketlarda 2 tadan yoki 4 tadan chiqariladi. Podagra, artrit, yukori na- fas yullari shamollashida okrik, krldiruvchi vosita si- fatida ishlatiladi.
Sutok malhamlar. Teri elimlari. Bu malhamlar teriga surtilganda erituvchi uchib ketib, teri ustida topka parda koldiriladi. Pardaning qayishkokligini ta’minlash uchun usimlik moyi, yopishk,ok, kdlish uchun esa kanifol va har xil dori moddalari kushiladi. Bunday malhamlar flakonlarda yoki aerozol ballonlarda chiqariladi.
Kollodiy (Coilodium). Tarkibi: X DF,
Nitrocellulosi -4,0 g
Spiritus aethylici - 20,0 g
Aetheris -76,0 g
Koloksilin maydalanib, spirt bilan xullab kuyiladi. Sungra efir kushiladi va zich berkitilgan idiщsa tulik, erib ketguncha krldiriladi.
Bu rangsiz yoki och sarik, rangli, tinik kdyomsimon sutokdik bo‘lib, efir xidiga ega. Uncha katta bo‘lmagan jaroqat va yaralar ustini topka parda bilan koplash mak,- sadida ishlatiladi.
Kleol (Cleolum). Tarkibi: FM 42-1933-82;
Colophonii - 45,0 g
Spiritus aethylici 95% - 37,0 g
Aetheris - 17,0 g
Olei Helianthi - 1,0 g
Maydalangan kanifol spirtda eritiladi. Eritmaga kungabokdr moyi, efir kushib aralashtiriladi. Kleol tinik, kuyukrok elimsimon, och sarkish rangli, nordon muxitli suyuqlik bo‘lib efir xidiga ega. Jarroqdik bogichlarini mustaxkamlash, uncha katta bo‘lmagan yaralar va jaroqatlar ustini yupk,a narda qavat bilan doplat uchun ishlatiladi.
Prokopchuk suyuqdigi (Liquor Procopshuc) Tarkibi:

1. 
   3,0 г
   
2. 
   2,0 г
   
3. 
   100,0 г
   

Synthomycini
Spiritus aethyhci 95%
Collodii
Sintomitsin spirtda eritiladi va eritmaga kollo- diyni kushib, yaxshilab aralashtiriladi. Bu tinik, och sargish rangli kuyuk, suyuqlik. Uncha katta bo‘lmagan yaralarni davolash, ustini doplashda bakteriotsid vosita si­fatida ishlatiladi.
Novikov suyuvdigi (Liquor Novicovi). Tarkibi:

1. 
   2,0 г
   

-0,2г

2. 
   0,2 г
   
3. 
   0,5 г
   
4. 
   20,0 г
   

Tannini
Viridis nitentis Spiritus aethylici 96% Olei Richini Collodii
Brilliant Yashili va tannin etil spirtda eritiladi. Hosil bo‘lgan eritmaga kanakunjut moyi va kollodiy- larni kushib yaxshilab aralashtiriladi. Tayyor preparat och yashil rangli, dovushdok, o‘ziga xos xidli suyuqlik. Teridagi kichik Yaralarni davolashda antiseptik vosita sifatida ishlatiladi.
BF - 6 elimi.Bu sun’iy smolalarning 20% li spirtli eritmasidir. Plastifikator sifatida polivinil butirol kushiladi. BF-6 elimi jaroqat va yaralarga ishlov berishda ishlatiladi. Keyingi vakdlarda Respublikamiz va chet ellarda suyuq malhamlar sanoatda aerozol dori shaklida ishlab chikdrilmokda. Bunday malhamlar jumlasiga neotizol, lifuzol va bakteriotsid xossaga ega bo‘lgan boshqa preparatlar kiradi («Aerozol» bulimiga qarang).