Matematika o'qitishda harakatga doir masalalar jumlasiga harakatni xarakterlovchi uchta miqdor tezlik, vaqt va

Matematika o'qitishda harakatga doir masalalar jumlasiga harakatni xarakterlovchi uchta miqdor – tezlik, vaqt va masofa orasidagi bog’lanishlarni topishga doir masalalar kiritiladi.

O’quvchi murakkab masalaning yechimini o’rganish uchun oldin sodda masalalarning yechimini o’rganishi zarur. Shuning uchun ham harakatga doir masalalar kiritiladi.

O’quvchi murakkab masalaning yechimini o’rganish uchun oldin sodda masalaning yechimini o’rganishi zarur. Shuning uchun ham harakatga doir masalalar ustida ishlashni masofani aniqlashga, vaqt oralig’ini aniqlashga oid bir qator masalalarni yechish kerak. Quyidagi shartlarga doir sodda va murakkab masalalar. Bu masalalarda - tezlik, vaqt yoki masofa qolgan ikkitasiga bog’liq holda qatnashadi.

a) Uchrashma harakatga doir masalalar.

b) Ikki jismning qarama-qarshi yo’nalishdagi harakatlarga doir masalalar.

v) Ikki jismning bir yo’nalishdagi harakatga doir masala.

Bunday masalalarga namunalar keltiramiz. Bu turdagi masalalarni yechishda ko’rgazmalilikdan keng foydalanilsa ancha maqsadga muvofiq bo’ladi. O’quvchilarning tezda idrok qilishiga va ko’z o’ngida aniq tasavvur qilishda ko’rgazmalilik muhim rol o’ynaydi. Masalan: .Ikkita mashina ikki shahardan yo’lga chiqqan bo’lsa, ularning orasidagi masofa va vaqtlarni topish berilgan bo’lsin. Bunda o^’qituvchi avtomobilning karton modelini yasab harakatga keltiradi. Ma'lumki, avtomobil qanecha masofa o’tdi.

1. O’quvchi soat 8.30 da uydan chiqib, soat 8.50 da maktabga yetib keldi. O^’quvchi yo^’lda necha minut yurgan?

O'quvchilar bunday masalalarni yechganlaridan keyin ularning harakat haqidagi tasavvurlarini umumlashtirish va tegishli chiziqlarni bajarishga o’rgatish kerak. Masalan, bitta jism (tramvay, mashina, odam) tez va sekin harakat qilishi to'xtashi mumkin. Ikkita jismning bir-biriga harakati yaqinlashish qarama-qarshi yo’nalishda harakat qilishi mumkin. Bularning barini sinf sharoitida kuzatib tegishli chizmalar qanday chizilishini ko'rsatish kerak. Yo’lni kesma bilan, jo'nash joyini, yetib borish joyini kesmadagi nuqta va tegishli harf bilan belgilash qabul qilingan.

Ma'lumki, harakat va masofa vaqti bo’yicha tezlikni topishga doir masalalar «Piyoda har 3 soatda 15 km yo’l bosgan bo’lsa, u qanday tezlik bilan yurgan?». O’quvchilar o’qituvchi ishtirokida jadvalga yozishni o’rganadilar.

Masalada nima ma'lum (piyoda yo’lda 3 soat yurgani).

3 soat – bu piyodaning yurgan vaqti, tushuntiradi o^’qituvchi.

Masalada yana nima ma'lum? (pivoda 3 soatda 15 km yurgani).

15 km tushuntiradi o’qituvchi.

Masalada nimani bilish talab qilinadi?

2. tezlik va vaqtga ko’ra masofani topishga doir masalalar. Masalan, Alixon piyoda soatiga 3 km tezlik bilan 2 soat yo’lda bo’ldi. Alixon qancha yo’l yurgan?

Tezlik	Vaqt	Masofa
Soatiga 3 km	2 soat	?

Masalani yechish vaqtida 1 soat 2 soatdan qancha kam bo’lsa, shuncha masofa ko'p bosadi, degan muhokama bilan o’quvchilar bunday xulosaga keltiriladi: masofani topish uchun tezlikni vaqtga ko'paytirish kerak.

3 km x 2 soat = 6 km\soat

3. Ma'lum masofa va tezlikka ko’ra harakat vaqtini topishga doir masalalar. Masala quyidagicha bo’ladi: 6 km masofani piyoda kishi soatiga 3 km tezlik bilan o’tdi. Piyoda bunday masofani necha soatda o’tgan.

Tezlik	Vaqt	Masofa
Soatiga 3 km	?	6 km

Harakatga doir masalalar bir xil yondashishni talab qilgani uchun metodikada 3 xil masala qaraladi:

1.Berilgan harakat tezliklari va vaqtga ko’ra masofa topiladigan masalalar;

2. Berilgan tezliklar va masofaga ko’ra harakat vaqti topilgan masalalar.

3. Berilgan masofa va harakat vaqtiga ko’ra jismlardan birining tezligi topiladigan masalalar.

Yuqoridagi 3 xil masalalar o'zaro teskari masalalardir, ularni bir darsning o’ziga kiritish kerak.