Amaliy mashg`ulot№1. Mavzu: Ishlab chiqarishda ish kuni xronometraji,mehnatning og`irligi va keskinligi(zo`riqish) ni baholashni o`rganish

Ishlovchilar organizmining issiqlik holatini tekshirish usullari.
Ma’lumki meteorologik sharoit bilan kishi organizmining issiqlik holati bir-biri bilan uzviy bog‘liqdir.CHunki noqulay mikroiqlim sharoitida eng avval organizmning issiqlik holatida o‘zgarishlar vujudga keladi.
Organizmning issiqlik holati issiqlik boshqarish jarayonlari(tana haroratining, tashqi muhit sharoitlaridan qat’iy nazar,taxminan bir xil ko‘rsatkichlarda bo‘lishning ta’minlovchi fiziologik jarayonlar majmui)vositasi orqali ta’minlanadi. Issiqlikning boshqarilishi asab endokrin yo‘li orqali organizmda hosil bo‘ladigan issiqlik bilan uning tashqi muhit bilan almashinuvi o‘rtasidagi muvozanatni ta’minlaydi.Organizmda issiqlikning boshqarilishi ikki tarkibiy qismdan issiqlikning hosil bo‘lishi kimyoviy va tashqi almashinuvi fizikaviylardan iboratdir.
Noqulay mikroiqlim sharoitida o‘zgarishlar dastavval fizikaviy boshqarilishda issiqlikning tashqi muhit bilan almashinuvida sodir bo‘ladi. Buning natijasida organizmda fiziologik o‘zgarishlar vujudga keladi.Organizmning bu holatini bevosita ifoda etuvchi ko‘rsatkichlarga quyidagilar kiradi: issiqlikni sub’ektiv his etish yurak qon-tomir nafas olish majmuilari holati ko‘rsatkichlari,issiqlik ta’siriga javob refleksi vaqti,tana va teri harorati va issiqlik almashinuvi holatlari.
Issiqlikni sub’ektiv qanday his etilishini baholash uchun ishlovchiga haroratni qanday his etayapsiz?
Degan savolga beriladigan javoblarga quyidagicha baho beriladi.Sovuq–1 ball,salqin–2ball,yaxshi(qulay)–3ball,issiq–4ball,juda issiq–5ball.Berilgan javoblar asosida ma’lum mikroiqlim organizmga ko‘rsatayotgan ta’siri xaqida ma’lumot olinadi.
Tana va teri haroratlarini o‘lchash maxsus elektrotermometrlari yordamida o‘tkaziladi.Bu asboblar ham qabul qiluvchi va qayd etuvchi qismlardan iboratdir. Qabul qiluvchi qismi maxsus sezgir elementlardan tashkil topgan,ular bir necha bo‘ladi(qo‘ltiq, teri va rektal haroratni o‘lchashga mo‘ljallangan.Ta’sir etayotgan issiqlik elektr tokiga aylantirib qayd etuvchi kamida⁰C birligida ko‘rsatadi (asbobda ishlash tartibi alohida beriladi).Issiqlik ta’sir etayotgan mikroiqlim sharoitida organizmning tashqi muhitga issiqlik berishi,kamayishi natijasida organizmda issiqlik yig‘ilishi oqibatida teri va tana haroratlari ko‘tarilishi kuzatiladi.Sovuq ta’sir etuvchi mikroiqlim sharoitida esa aksincha.
Issiqlik ta’siriga javob berish refleksining vaqtini aniqlash elektroxronorefleksometrlar yordamida olib boriladi.Asbobning qabul qiluvchi qismi orqali teriga(bilan yoki kaft)issiqlik ta’sir ettiriladi,bunga berilgan javob vaqti qayd etish qismida daqiqa bo‘laklarida belgilanadi.
Sovuq mikroiqlim sharoitida organizmdan issiqlik chiqib ketishi ko‘payadi shu sababli issiqlik ta’sirini sezish kamayish oqibatida javob vaqti uzayadi. Issiq mikroiqlim ta’sirida aksincha bo‘ladi.
10-rasm.Elektrotermometr