Amaliy filologiya fakulteti

I BOB. SIFATLARNING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI

Sifat o‘zbek va rus tillarida predmetning belgisini bildiradi. O.Azizovning qisqa kursida o‘zbek tili sifatlarida sifatlikni ko‘rsatuvchi mahsus forma yo‘qligi, shuning uchun ham o‘zbek tilida sifatlar boshqa so‘z turkumlaridan asosan semantik jihatdan farqlanadi deyiladi. Masalan, qizil, asta so‘zlarining morfologik formasi o‘zaro o‘xshash bo‘lishiga qaramay, ma’nosiga ko‘ra qizil- sifat, asta- ravish hisoblanadi. Demak, bu so‘zlarning qaysi turkumga xosligini ularning shakli(forma)dan emas, balki anglatgan ma’nosidan anglashiladi.

Rus tilida o‘zgacha grammatik holatni ko‘ramiz. Ruscha sifatlarda sifatlikni ko‘rsatuvchi maxsus shakl bor, shuning uchun ular boshqa so‘z turkumlaridan faqat ma’nosi bilangina emas, shu bilan birga, morfologik belgilari bilan ham keskin farqlanadi.
Sh.Rahmatullayev “O‘zbek va rus tillarini qiyoslash” asarida rus tilida belgi predmetga tobe ekanligini, sifatga rod , son va kelishik kategoriyalari mansubligini yozadi. Ya’ni rus tilida sifat o‘zgaruvchi turkum. O‘zbek tilida esa sifat o‘zgarmaydigan turkum bo‘lib, unga son va kelishik kategoriyalari xos emas, ya’ni sifat so‘zshaklga to‘g‘ridan-to‘g‘ri bitishuv yo‘li bilan birikishini aytib o‘tadi. Rus tilida sifat so‘zshakl ikki sintaktik vazifada- sifatlovchi va kesim vazifasida keladi: у тебя красивые глаза. У тебя глаза красивые kabi.
Sifatlarning ma’no turlari

O‘zbek tilida		Rus tilida
Asliy	Rang, me’yor, tus, ta’m, sath, maza , miqyos , hajm vazn ifodalaydi.	Качественные
Nisbiy	Belgini nisbatlangan boshqaholda bir tushunchaga ifodalaydi.	Относительные
	Predmetning kimga (nimaga) tegishliligini bildiradi.	Притяжательные

1.