Amaliy audit

Tarkibiy
joriy
qilish
Xalqaro tan olingan standartlar va eng yaxshi amaliyotga ko’ra, 
batafsil reja grafigi doirasida yoki keyingi bosqichda, tarkibiy joriy qilish vaqt 
talab 
qiladi, 
quyida 
soddalashtirilgan 
instituttsional tadbirlar ishlab 
chiqilgan: 
Tashqi
audit
funktsiyasi
bilan
formalizm
munosabatlari
Auditning ikki 
darajasi o’rtasida axborotlar almashishdan ehtiyot bo’lish lozim. 
O’zbekiston Respublikasi hisob palatasi ISUGF joriy etgandan va 
O’zbekiston Respublikasi hisob palatasi me’yoriy hujjatlarini sinxronlashtirishga 

---

263 
o’tgandan keyin, davlat byudjetining g’aznachilik ijrosi bo’yicha ISUGF 
sharoitida ular ichki audit bo’linmasi ishidan foydalanish huquqiga ega 
bo’ladi va ichki nazorat tizimini baholash uchun imkoniyat paydo bo’ladi. 
G’aznachilikda ichki audit faoliyati yo’nalishlari bo’yicha belgilangan tartib va 
qoidalar Moliya vazirligi G’aznachiligi taqdimiga ko’ra Hisob Palatasi bilan 
kelishilgan holda Moliya vaziri tomonidan tasdiqlanishi maqsadga muvofiq. 
Davlat byudjeti g’aznachilik ijrosini nazorat qilish, bugungi kunda Moliya 
vazirligi G’aznachiligi g’aznachilik operatsiyalarini nazorat qilish bo’limi, Moliya 
vazirligi Nazorat taftish bosh boshqarmasi va O’zbekiston Respublikasi Hisob 
Palatasi tomonidan amalga oshiriladi. G’aznachilikda ichki auditni joriy qilish 
natijasida: 
1. Dastlabki 
va 
joriy 
nazoratning 
ichki 
audit 
bilan 
qamrab 
olinishida davlat byudjeti g’azna ijrosi jarayoni samaradorligi oshadi. 
Ichki audit xizmatining G’aznachilik tarkibiy bo’limlari va hududiy 
organlarini reja-dastur asosida nazorat qilishi natijalariga asoslangan 
boshqaruvni joriy etishga imkoniyat yaratiladi va tashqi nazoratni amalga 
oshirishga zaruriyat qolmaydi. 
B) G’aznachilik tizimida amaldagi ichki nazorat tuzilmasi 
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 28 fevraldagi PQ-594 
qaroriga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G’aznachiligi 
tarkibi va uning viloyat bo’limlarida “G’aznachilik operatsiyalari nazorati” tegishli 
ichki tarkibiy bo’linmasi tashkil qilindi. Ushbu bo’limning asosiy maqsadi davlat 
byudjetining g’aznachilik ijrosini hamma bosqichlarida, shu jumladan, kelgusi 
ichki tizim nazoratini amalga oshirish tadbirlari va ogohlantirish hisoblanadi.
G’aznachilik operatsiyalari nazoratini amalga oshirish amaliyoti 2-
bobda 
batafsil yozilgan. 
Ichki 
nazorat 
ob’ekti 
– 
biznes 
jarayonda 
foydalanilayotgan boshlang’ich 
hujjatlar hisoblanadi. 
Ular 
quyidagi 
maqsadlar uchun tekshiriladi: 
A) belgilangan hujjatlarni to’ldirish tartibiga mos kelishini aniqlash 
uchun; 
B) byudjet klassifikatsiyasi ko’rsatkichlarini to’g’ri aniqlash uchun;
V) rejali belgilangan tartibda byudjetdan mablag’ ajratish uchun;

---

264 
G) boshqa nazorat ko’rsatkichlari. 
Ichki nazoratning maqsadi: 
1. Byudjetni tasdiqlangan chegarada parametr (limitlar) doirasidagi ijrosi; 
2. 
Byudjet 
tashkilotlari 
tomonidan 
suiiste’molchilik 
holatlarini 
ogohlantirish. 
Jahon amaliyotida xalqaro tan olingan ichki nazorat va audit bo’yicha 
standartlarda quyidagi maqsadlar uchun tayyorlangan: 
1) Xususiy sektorga ikkita organ tomonidan, Ichki Auditorlar Instituti 
(IAI) audit uchun va Tredueyya sponsor tashkilotlar Komissiyasi Qo’mitasi (COSO) 
ichki auditorlar uchun; 
2) Alohida davlat organlari uchun INTOSAI (Oliy Auditorlar Instituti 
Xalqaro Tashkiloti) va turli davlatlarning ichki hamda tashqi audit instituti. 
Yuqorida aytilganlardan xulosa qilib shuni aytish mumkinki, unda davlat sektori 
tizimida ichki nazorat va audit masalalarini qo’shgan holda hozirgi vaqtda 
davlat moliyaviy nazorati tizimini rivojlantirishning yagona kontseptsiyasini 
ishlab chiqish zaruriyati paydo bo’ldi. Masalan, bir variant sifatida yuqoridagi 
maqsadni amalga oshirish uchun O’zbekiston Respublikasining 
“Byudjet 
tizimi to’g’risidagi” qonunga qo’shimcha va o’zgartirishlar kiritish yoki 
O’zbekiston Respublikasining alohida qonuni loyihasini “Davlat sektorida 
davlat moliyaviy nazorati to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasining 24 
dekabr 1998 yil №717-1 “Xo’jalik sub’ektlari faoliyati davlat nazorati 
to’g’risida” qonuni asosida alohida ishlab chiqish lozim. Davlat moliyaviy 
nazoratini aniqlanish uchun qonunchilik asoslarini ishlab chiqish hamda ichki 
nazorat va auditni amalga oshirish bo’yicha O’zbekiston Respublikasi “Byudjet 
tizimi to’g’risidagi” qonuniga o’zgaritirishlar kiritish, davlat sektorida ichki 
audit tegishli standartlari, ichki nazoratni amalga oshirish bo’yicha metodik 
tavsiyalar va boshqa ko’plab o’zgartirishlar ishlab chiqish, tasdiqlash lozim. 
Jahon amaliyoti ko’rsatishicha, ichki nazorat va audit tizimini yo’lga qo’yish 
– davlat resurslaridan samarali foydalanishning o’sishining to’g’ri yo’li 
hisoblanadi.