Amaliy audit

2.2. Asosiy vositalar auditining ma'lumot manbalari 
Asosiy vositalarni auditorlik tekshiruvdan o`tkazishda foydalaniladigan 
manbalar buxgalteriya hisobining subyektda qabul qilingan tashkiliy shakliga ham 
bog`liq. Bular: jurnal-orderlar, vedomostlar, kartochkalar, komputer dasturlari va h.k 
lardir. Lekin shuni unutmaslik kerakki, hisobning har qanday shakli sharoitida ham 
asosiy vositalarning harakatiga oid muomalalar (kirimi, chiqimi, xojalik ichidagi 
siljishi, ta'mirlanishi) me'yoriy va dastlabki hujjat shakllari bilan rasmiylashtirilishi 
lozim. Asosiy vositalar auditining ma'lumot manbalari quyidagi jadvalda keltirilgan. 
2.1-jadval 
Asosiy vositalar auditining ma'lumot manbalari 
 
1. 
O`zbekiston Respublikasi «Buxgalteriya hisobi to`g`risida» gi qonuni. 1996-yil 30- 
avgustda tasdiqlangan 

---

269 
2. 
O`zbekiston Respublikasi «Auditorlik faoliyati to`g`risida» gi qonuni.. Yangi tahrirda 2000- 
yil 26- mayda tasdiqlangan 
3. 
O`zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi (asosiy vositalarning eskirish me'yorlari) 2008y. 
4. 
O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksi. 2002- yil 30- avgust holatiga o`zgartirishlar 
bilan. 1996- yil 29- avgustda 257-1- sonli O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qarori 
bilan 1997- yil 1- martdan kuchga kiritilgan 
5. 
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 5-fevraldagi 54-sonli 
«Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish bo`yicha xarajatlar tarkibi hamda 
moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi haqidagi Nizom» (2003, 2004 va 2005 yillardagi 
qo`shimcha va o`zgartirishlar bilan) 
6. 
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Lizing operatsiyalarini buxgalteriya 
hisobi va hisobotida aks etish tartibi» nomli 1998 yil 6 maydagi 194-sonli qarorining 2-
ilovasi 
7. 
«Inventarlash vaqtida aniqlangan mol-mulkning kamomadi va ortiqchasini buxgalteriya 
hisobi va soliqqa tortish tartibi haqidagi Nizom». 2001-yil 20-iyunda 56G`2001-38-son 
bilan O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat Soliq qo`mitasi tomonidan 
tasdiqlangan va Adliya vazirligida 2001-yil 23-iyulda 1054-son bilan ro`yxatga olingan 
8. 
«Balansdagi asosiy vositalarni hisobdan chiqarish tartibi haqida Nizom». 2001 yil 28 
fevralda 26-son bilan O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan 
9. 
«2001-yil 1-yanvar holatiga ko`ra asosiy vositalarni qaytadan baholash tartibi haqidagi 
Nizom». 2001-yil 2-fevralda RA-01G`8-6a, 17-03G`113A, 2001-32-sonlar bilan 
O`zbekiston Respublikasi Makroiqtisodiyot va statistika vazirligi, Moliya vazirligi va 
Davlat Soliq qo`mitasi qarori bilan tasdiqlangan 
10. 
Moliyaviy hisobot shakllarini to`ldirish qoidalari. O`zbekiston Respublikasi Moliya 
vazirligining 2002-yil 27-dekabrdagi 140-sonli buyrug`i bilan tasdiqlangan 
11. 
1-son «Hisob siyosati va moliyaviy hisobot» nomli O`zbekiston Respublikasi Buxgalteriya 
hisobi milliy standarti (BHMS). 1998-yil 26-iyulda 474-son bilan O`zbekiston Respublikasi 
Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan va Adliya vazirligida 1998-yil 14-avgustda 
ro`yxatga olingan. 
12. 
5-son «Asosiy vositalar» nomli O`zbekiston Respublikasi BHMS. O`zbekiston Respublikasi 
Moliya vazirining 2003-yil 9-oktyabr 114-son buyrug`i bilan tasdiqlangan va Adliya 
vazirligida 2004-yil 20-yanvar 1299-son bilan ro`yxatga olingan 
13. 
21-son «Xojalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy-xojalik faoliyati buxgalteriya hisobi 
schyotlar rejasi va uni qo`llash haqida yo`riqnoma» nomli BHMS 2002 yil 9 sentyabrda 
103-son bilan O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan va Adliya 
vazirligida 2002-yil 23-oktyabrda 1181-son bilan ro`yxatga olingan. 
14. 
19-son «Inventarlashni tashkil qilish va o`tkazish» nomli BHMS 1999-yil 19-oktyabrda 
EGG`17-19- 2075-son bilan O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan 
tasdiqlangan va Adliya vazirligida 1999-yil 2-noyabrda 833-son bilan ro`yxatga olingan 
15. 
70-sonli «Moliyaviy hisobot to`g`risida auditorlik hisoboti va auditorlik xulosasi» 
O`zbekiston Respublikasi Auditorlik faoliyati milliy standarti (AFMS). 2001 yil 14 fevralda 
20-soni bilan O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan va 2001 
yil 10 martda 1016-son bilan Adliya vazirligi tomonidan ro`yxatga olingan 
16. 
11-son «Ma'lumotlarni kompyuterda qayta ishlash sharoitida audit» O`zbekiston 
Respublikasi AFMS 1999-yil 91-sentyabrda 76-son bilan O`zbekiston Respublikasi Moliya 
vazirligi tomonidan tasdiqlangan va 1999-yil 23-sentyabrda 823-son bilan Adliya vazirligi 
tomonidan ro`yxatga olingan 
17. 
14-son «Xususiy kapital to`g`risidagi hisobot» nomli BHMS. O`zR. Adliya vazirligida 
2004-yil 7-aprelda 1335-son bilan ro`yxatga olingan 
18. 
22-son «Chet el valutasida ifodalangan aktivlar va majburiyatlarning hisobi» nomli BHMS. 
O`zR. Adliya vazirligida 2004-yil 21-mayda 1364-son bilan ro`yxatga olingan 

---

270 
19. 
6-son «Ijara hisobi» nomli BHMS. O`zR. Adliya vazirligida 2004-yil 22-iyunda 1374-son 
bilan ro`yxatga olingan 
20. 
23-son «qayta tashkil etishni amalga oshirishda moliyaviy hisobotni shakllantirish» nomli 
BHMS. O`zR. Adliya vazirligida 2005-yil 27-iyunda 1484-son bilan ro`yxatga olingan. 
21. 
«Yuridik shaxslar mol-mulki bo`yicha soliqlarni hisoblash va budjetga to`lash tartibi 
to`g`risida»gi Yo`riqnoma. 2002-yil 11-martda 1107-son bilan Adliya vazirligi tomonidan 
ro`yxatga olingan 
22. 
Subyektning hisob siyosati to`g`risidagi buyrug`i 
23. 
Asosiy vositalarni hisobga olishda subyektda qo`llaniladigan analitik va sintetik hisob 
registrlari 
24. 
Asosiy vositalarni qabul qilish-topshirish (ichki siljish) dalolatnomasi (nakladnoyi) (AB-l 
shakl) 
25. 
Ta'mirlangan, qayta jihozlangan va zamonaviylashtirilgan obyektlarni qabul qilish-
topshirish dalolatnomasi (AV-2 shakl) 
26. 
Asosiy vositalarni hisobdan chiqarish dalolatnomasi (AV-Z shakl) 
27. 
Avtotransport vositalarini hisobdan chiqarish dalolatnomasi (AV-4 shakl) 
28. 
Asosiy vositalarni hisobga oladigan inventar kartochka (AV-6 shakl) 
29. 
Asosiy vositalarni hisobga oladigan inventar kartochkalar ro`yxati (AV-7 shakl) 
30. 
Asosiy vositalar harakatini hisobga oladigan kartochka (AV-8 shakl) 
31. 
Asosiy vositalarning inventar ro`yxati (ishlatish joylari bo`yicha) (AV-9 shakl) 
Auditor ushbu me'yoriy hujjatlar, hisob registrlari va dastlabki hujjatlarda 
asosiy vositalar harakatini rasmiylashtirish uchun javobgar shaxslar imzolarining 
mavjudligi va haqqoniyligiga e'tibor qaratib, barcha rekvizitlarning to`g`ri 
to`lg`azilganligini aniqlaydi. Shuningdek, subyektning hisob siyosati to`g`risidagi 
buypuqda bayon qilingan - asosiy vositalarni hisobga olish uslubiyoti bilan tanishib 
chiqishi lozim. Bunda xususan quyidagilarni aniqlash zarur: 
- obyektlarni asosiy vositalar va aylanma mablag`lar qatoriga olib borish uchun 
ular qiymatining belgilangan chegaralari; 
qiymatidan qat'iy nazar asosiy vositalar qatoriga olib boriladigan obyektlar 
ro`yxati;
- asosiy vositalar bo`yicha amortizatsiya hisoblash usullari;
- asosiy vositalarni ta'mirlash uchun qilingan xarajatlarni aks ettirish tartibi; 
- hisobot yilining 1-yanvar holatiga asosiy vositalarni qayta baholash ko`zda 
tutilganligi;
- asosiy vositalarni inventarizatsiya qilish muddatlari;
- asosiy vositalar mavjudligi va harakatiga doir muomalalarni hisobga olish 
uchun ishchi schyotlar rejasida belgilangan schyotlar ro`yxati. 
Asosiy vositalar mavjudligi va harakatiga doir muomalalarni hisobga olishda 
qo`llaniladigan va tekshiruvda auditor tomonidan jalb qilinadigan, sintetik va analitik 
hisob registrlari buxgalteriya hisobining subyektda qo`llanilayotgan shakliga bog`liq. 
Ularga 0100-«Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyotlar», 0200 – «Asosiy 
vositalarning eskirishini hisobga oluvchi schyotlar», 0300 – «Uzoq muddatli ijara 
shartnomasi bo`yicha olingan asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyotlar» schyotlari 
bo`yicha sintetik hisob registrlari, sintetik va analitik hisob bo`yicha oborot va qoldiq 
vedomostlari kiradi. Asosiy vositalar harakatiga doir muomalalar, odatda, dastlabki 
hujjatlarning yagona shakllari bilan, ayrim hollarda esa subyektda ishlab chiqilgan va 

---

271 
hisob siyosati to`g`risidagi buyruq bilan tasdiqlangan dastlabki hujjatlar bilan 
rasmiylashtiriladi. 
Auditor tekshiruv mobaynida moliyaviy hisobotning quyidagi shakllaridan 
foydalanadi: 
- buxgalteriya balansi (1-shakl); 
- moliyaviy natijalar to`g`risidagi hisobot (2-shakl); 
- asosiy vositalar to`g`risidagi hisobot (Z-shakl); 
- pul oqimlari to`g`risidagi hisobot (4-shakl); 
- xususiy kapital to`g`risidagi hisobot (5-shakl); 
- izohlar, hisob-kitoblar, tushuntirishlar. 
Asosiy vositalar auditining obyektlari quyidagi jadvalda keltirilgan.