Amaliy audit

Ichki
nazorat
va
ichki
auditning
o’zaro
asosiy
farqlari
Ichki nazorat asosan ichki auditdan farqli tomoni shundan iboratki, u 
rahbarlikning 
barcha 
darajasida 
amalga 
oshiriladi. 
Bundan 
farqli 
ravishda, ichki audit mustaqil auditorlar tomonidan amalga oshiriladi, ular 
faqat tashkilot rahbariga hisob beradi va ichki nazorat tizimini to’g’ri 
tuzilganligini ham tekshiradi. 
Ichki nazorat tizimi samarali ichki audit funktsiyasi uchun dastlabki 
shartlardan hisoblanadi. 
Ichki nazorat tizimi hech qachon taftishning muhimligini pasaytirmaydi. 
Odatda taftish funktsiyasi davlat mablag’larini noqonuniy o’zlashtirish, 
suiste’molchilik, kamomad, qallobliklarga qarshi samarali himoya vositasini 
bajaradi. Lekin ichki nazorat bilan rahbariyat tomonidan har qanday ichki audit 
o’rnini qoplash(kesishish)ni amalga oshirilishi mumkin emas. 

---

257 
Rivojlangan mamlakatlar tajribasi shuni ko’rsatadiki, byudjetning ijrosi 
jarayonida 
g’aznachilikdan 
foydalanish 
alternativ 
usullaridan biridir. 
G’aznachilik asosida byudjet mablag’laridan foydalanishda ularni iqtisod qilish, 
nazoratni kuchaytirish, soliq to’lovchilarning pulini talon-taroj qilish hollarining 
oldini oladi. 
O’zbekiston Respublikasi davlat sektorida ichki audit bo’yicha nizom Jahon 
bankining “O’zbekiston Respublikasi ichki va tashqi auditni instituttsional 
rivojlanishi va takomillashtirish” loyihasi doirasida, ushbu loyiha xalqaro 
maslahatchisi P.Mordak tomonidan tayyorlangan, unga ko’ra davlat sektorida 
xalqaro audit standartlari talablari asosida va amaldagi byudjet qonunchiligi 
doirasida, Nazorat-taftish bosh boshqarmasi va Moliya vazirligi boshqa 
boshqarmalari 
mutaxassislari 
hamda 
Moliya 
vazirligi 
G’aznachiligi 
mutaxassislari bilan birgalikda, O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi 
G’aznachiligi 
ichki 
audit 
xizmatining kontseptsiyasi 
bo’yicha 
tegishli 
hujjatlar to’plami ishlab chiqildi. Shu jumladan, ushbu hujjatda ichki audit 
tushunchasi 
aniqlangan: 
“O’zbekiston Respublikasida davlat moliyasini 
boshqarishning 
yangi 
instrumenti 
sifatida 
moliya 
bo’yicha 
davlat 
strategiyasida, eng avvalo G’aznachilikda qo’llash maqsadida ichki audit 
kiritildi.” Shunday qilib, unda davlat sektorida ichki auditni tashkil etishning 
asoslari berilgan va u mustaqil ichki 
bo’linma 
vazifasini 
bajaradi, 
G’aznachilik rahbariyati oldida javobgardir. 
Ichki nazoratning 5 komponentiga asoslangan ichki audit funktsiyasining tegishli 
tavsifini keltirish mumkin: 
Nazorat
muhiti
“Ichki nazorat muhiti” tushunchasi juda oddiy va aniq. U tashkil 
etishning hamma umumiy xususiyatlarini o’z ichiga oladi, nazorat tizimini engil 
harakatga keltirish qobiliyatini o’z ichiga oladi. Haqiqatda esa tegishli 
yo’lga qo’yilgan “muhitsiz” hech qanday ichki nazorat va audit tizimini 
hayotga tatbiq etib bo’lmaydi. 
Uning asosiy xususiyati Davlat moliyasini boshqarish islohotlarini samarali 
joriy etish hisoblanadi. Unga tegishli qo’shimchalar kiritiladi 1) tashkiliy 
strukturani ishonchli tashkil etish deganda, javobgarligi va rahbariyatga 
bo’ysinishi tushuniladi va 2) yaxshi boshqarish amaliyoti, shu jumladan, inson 

---

258 
resurslari siyosatiga taalluqli va davlat xizmati statusi, hisobotlarning shaffofligi, 
to’g’riligi va asosliligini o’z ichiga oladi.