Alisher navoyi nomidagi samarqand davlat universiteti

3. Toshkyent shahrida tashkil etilgan O`rta Osiyo va Qozog`iston xalqlarga tarixiga doir ilmiy anjumanlar.

Markaz idyeologlari tomonidan o`ylab topilgan xayoliy va noilmiy aqidalar, ya`ni «SSSRda sotsializmning to`la va uzul-kyesil g`alaba qilgan»ligi, butun mamlakatda bo`lganidyek, O`zbyekistonda ham maorif, oliy ta`lim, ilm-fan va san`at, tarixshunoslik ham o`ta siyosiylashgan holda rivojlantirishga majbur etildi.

O`zbyek xalqining boy o`tmish tarixini, milliy madaniyatini va qadriyatlarini kamsitish, ularni soxtalashtirish aynan shu yillarda avj olgan edi. Qadimiy tariximizni o`rganish, «o`tmishga sajda qilish» dyeb qoralandi. Ijtimoiy-gumanitar fan olimlariga «rivojlangan sotsializm» davrini, uning «tarixiy ahamiyati»ni, «afzalliklari»ni o`rganish haqida maxsus «ko`rsatma» byerildi. Natijada bu yillarda ijtimoiy-gumanitar fan olimlari tomonidan «rivojlangan sotsializmni» madh etuvchi ko`plab ilmiy, ilmiy-ommabop asarlar yaratildi.

Tarixshunoslikda ham O`zbyekistonda sho`rolar tuzumining o`rnatilishi tarixini madh etuvchi, «ilg`or» ishchilar sinfining shakllanishini yorituvchi va hakazo yo`nalishlardagi tarix asarlarini yaratish vazifalari qo`yildi. Agar ikkinchi jahon urushi yillaridan so`ng I tom «O`zbyekiston xalqlari tarixi» 1950 yilda nashrdan, II tom faqat 1947 yilda nashrdan chiqarilgan bo`lsa, Sovyetlar davrini aks ettiruvchi III tom qo`lyozma shaklida qolib kyetib, kitob qilib chiqarilmadi.

Ko`plab bahs va munozalardan so`ng «O`zbyekiston xalqlari tarixining» yangi nashri 2 tomlik to`rtkitob jildi shaklida 1955, 1956, 1957 yillar nashr etilib, sovyetlar davrini madh etuvchi, kommunistik – formatsion taraqqiyot qonunlariga mos ravishdagi bosqichlar bilan nashr qilindi.

Mana shunday so`ng, Toshkyent va Samarqand shaharlarida O`rta Osiyo va Qozog`iston xalqlari tarixining ba`zi muammoli va bahs-munozarali tarixshunosligi masalalari o`rganishga bag`ishlangan ilmiy anjumanlar o`tkazilib turadigan tarixchi-olimlar markazlariga aylandi. Masalan, 1992 yil avgustida Toshkyentda SSSR FA tarixchi olimlarining O`rta Osiyo xalqlari etnogyenyeza tarixi muammolarini o`rganish haqidagi yig`ilishi o`tkazildi. 1954 yil yanvar’-fyevral’ oylarida O`rta Osiyo va Qozog`iston xalqlari tarixining 1917 yilgacha bo`lgan tarixi masalalarining muammolariga bag`ishlangan qo`shma yig`ilish bo`ldi.

Ya`ni bu yig`ilishlarga barcha O`rta Osiyo va Qozog`istonlik tarixchi olimlar, o`z ryespublikalaridan kyelib qatnashdilar.

Aynan mana shu yillarda Samarqand shahrida, xususan Afrosiyobda katta hajmda arxeologik qazishma ishlari boshlab uyborildi. 1958 yilda Samarqand arxeologik ekspyeditsiya tuzilib, V.A.Shashkin, Y.G.Gulomov, L.I.Al’baum, M.Ye.Masson, A.UY.YAkubovskiy va boshqalar ish olib bordilar. Ayniqsa, O`zbyekistonlik arxeolog olimlarning yosh, navqiron avlodi shakllandikim, bugungi kunda ular hozirgi zamon arxeologiya fani ustunlari bo`lib qoldilar O`zbyekistonda. 1962 yilda Samarqand shahrida kromani’on tipidagi odam suyagi qoldiqlarining topilishi ham katta ilmiy yangiliklar safiga kiritildi. Xallas, aynan mana shu davrda tarixshunoslik fani o`zining eng rivojlangan bosqichlaridan biriga ko`tarildi. Va o`z navbatida tarix fanining O`zbyekistondagi taraqqiyoti butun O`rta Osiyoda juda ham ilg`or pozitsiyani egallab turdi.