Darsda 2.2, 2.3,2.5,2.7 [3],
Uyga vazifa 9.7,9.8 [2]
Adaboyotlar
6. Седов Л.И. Механика сплошной среды. - М.: Наука, 1973 г. В 2-х томах.
7. «Механика сплошной среды в примерах и задачах». Учебное пособие. У.Г.У. Свердловск,
1979 г.
8. Мейз. Дж. Теория и задачи механики сплошной среды.- М.: Мир, 1974 г.
9. Ильюшин А.А. Механика сплошной среды. - М.: Изд-во Моск. ун-та, 1990. - 310 с.
10. Механика сплошных сред в задачах. В двух томах. М.: «Московский лицей», 1996. Под ред.
М.Э. Эглит.
4- AMALIYOT
DARSI
KUCHLANISH TENZORINI ALMASHTIRISH
Kuchlanish tenzorini almashtirish mavzusining texnologik modeli
Vaqt: 2 soat
Talabalar soni: 15-30 ta
O’quv mashg’ulot shakli
Amaliy mashg’ulot
O’quv mashg’ulot rejasi
1. Bazis vektorlari,
2. Koordinatalarni markaz atrofida aylantirish
3. Kuchlanish tenzori komponentalarini almashtirish
O’quv mashg’ulot maqsadi: uzviylik tenglamasi bo’yicha bilimlarni mustahkamlash, u
yordamida muammoli masalalarni yechish malakalarini rivojlantirish
Pedagogik vazifalar:
- kuchlanish tenzorini almashtirish
to’g’risida ma’lumotlarni tizimlash-
tirish;
- kuchlanish tenzorini almashtirish
haqidagi masalalarni yechishni, tahlil
qilishni o’rgatish;
O’quv faoliyat natijalari:
-
kuchlanish
tenzorini
almashtirish
haqidagi
ma’lumotlarni tizimga soladi;
-
kuchlanish
tenzorini
almashtirish
haqidagi
masalalarni
yechadilar,
tahlil
qiladilar,
xulosa
chiqaradilar;
Ta’lim usullari
Muammoli usul, suhbat, munozara, aqliy hujum
Ta’limni tashkil etish shakli
Ommaviy, jamoaviy, guruhli, individual.
Ta’lim vositalari
Doska, masalalar to’plami, ma’ruza matni, tarqatma
materiallar, o’quv materiallar.
Ta’lim berish sharoiti
Guruhlarda ishlashga mo’ljallangan xona.
Monitoring va baholash
Yozma nazorat: masalalar yechish, test
Og’zaki nazorat: tezkor-so’rov
“Kuchlanish tenzorini almashtirish”ga oid namunaviy masalalar yechish mavzusining texnologik
xaritasi
Ish
bosqichlari
va vaqti
Faoliyat mazmuni
ta’lim beruvchi
ta’lim oluvchilar
1-bosqich.
O’quv
mashg’uloti
ga kirish (15
daq.)
1.1.Mavzuning nomi, maqsad va kutilayotgan natijalarni
yetkazadi.
1.2.Talabalar bilimini suhbat shaklida faollashtiradi (№2
ilova).
Muammolarni
yechish
uchun
talabalarning
egallagan bilimlarini yetarliligini aniqlaydi
Tinglaydilar, yozib
oladilar
2-bosqich.
Asosiy
(55 daq.)
2.1. Topshiriqni o’qib beradi va berilganlarni doskaga
yozadi (№ 4ilova).
2.2. Muammoni yechish yo’llarini izlashni tashkil etadi:
birinchi kichik muammoni ifodalaydi. Muammolarni
yechish yo’llarini izlashni tashkillashtiradi.
2.3. Muammoni yechish vaqtida to’g’ri yechimlarga e’tibor
beradi, xatolarni ko’rsatadi. Talabalar bilan birgalikda
javoblar to’liqligini baholaydi, savollarga javob beradi.
Savollarga
javob
beradi.
Muammoni yechish
bo’yicha o’z fikrlari-
ni beradi
Munozara qila-dilar,
tahlil qiladilar, xulo-
sa chiqaradilar.
3 - bosqich.
Yakuniy
(10 daq.)
3.1.Mavzu bo’yicha yakun qiladi, qilingan ishlarni
kelgusida kasbiy faoliyatlarida ahamiyatga ega ekanligi
muhimligiga talabalar e’tiborini qaratadi.
3.2. Uyda bajarish uchun topshiriq (№ ilova) beradi
Tinglaydilar.
Topshiriqni
yozadilar
KUCHLANISH TENZORINI ALMASHTIRISH
REJA
1. Bazis vektorlari;
2. Koordinatalarni markaz atrofida aylantirish;
3. Kuchlanish tenzori komponentalarini almashtirish.
Adabiyotlar: 1-5.
Tayanch iboralar:
Kuchlanish tenzori, proeksiya, koordinatalarni almashtirirsh, almashtirish matritsasi
Belgilar:
Ms
- Muammoli savol
Mv
- Muammoli vaziyat
Mt
- Muammoli topshiriq
Mm
- Muammoli masala
1-ilova
Baholash mezoni:
Har bir savol javobiga - 2 ball
Har bir qo’shimcha fikrga - 2 ball
Har bir javobni to’ldirishiga - 1 ball
2-ilova
.
3-ilova
Insert texnikasi bo’yicha jadvalni to’ldiring.
№
Asosiy tushunchalar
Belgi
1.
Dekart koordinatalari
2.
Kuchlanish vektori
3.
Kuchlanish tenzori
4.
Almashtirirsh matritsasi
Insert jadvali qoidasi
Mavzuni jonlashtirish uchun blits so’rov savollari
1. Koordinatalarni markaz atrofida burchakka burish
nima?
2. Almashtirish matritsasi?
3. Koordinatalar almashganda tenzor komponentalari
o’zgaradimi?
V- avval olgan bilimiga to’g’ri keladi.
+ - yangi ma’lumot
? – tushunarsiz (aniqlanishi zarur bo’lgan ma’lumotlar)
4-ilova
Matn
Qisqacha nazariy ma’lumotlar
Koordinatalar sistemasini markazi atrofida burish natijasida yangi koordinatalar sistemasi hosil
bo’ladi (1-chizma). Hosil bo’lgan koordinatalar sistemasining
i
e
bazis vektorlarini eski
j
e
bazis
vektorilari orqali quyidagicha ifodalash mumkin
j
ij
i
e
e
, (1)
bu yerda
ij
yangi bazis vektorilarining eski bazis bilan
tashkil qilgan burchaklari kosinuslari. Xuddi shunday eski
bazislarni ham yangi bazislar orqali ifodalash mumkin
j
ij
i
e
e
, (2)
bu yerda
ij
eski bazis vektorilarining yngi bazis bilan tashkil
qilgan burchaklari kosinuslari.
Endi koordinatalarni almashtirganda kuchlanish tenzori
komponentalarini almashtirishni qaraylik. Bu holda
)
(
ij
P
kuchlanish tenzorining komponentalari yangi koordinatalarda quyidagicha ifodalanadi
ij
ij
ij
ij
P
P
)
(
)
(
. (3)
Masala. Ox
1
x
2
x
3
Dekart koordinatalar sistemasida kuchlanish tenzori berilgan
.
Almashtirish matritsasi quyidagicha bo’lgan
koordinatalrni burish natijasida hosil bo’lgan
koordinatalarda kuchlanish tenzorini aniqlang.
Yechish. (3) formulaga ko’ra koordinatalarni burish natijasida hosil bo’lgan yangi koordinatalarda
kuchlanish tenzori (3) formulaga ko’ra topiladi
x
1
x
2
x
3
x
’
1
x
’
2
x
’
3
O
1-сhizma
2
e
2
e
1
e
1
e
3
e
3
e
TOPSHIRIQLAR
Darsda 2.11, 2.12 [3],
Uyga vazifa 9.14 [2]
Adaboyotlar
1. Седов Л.И. Механика сплошной среды. - М.: Наука, 1973 г. В 2-х томах.
2. «Механика сплошной среды в примерах и задачах». Учебное пособие. У.Г.У. Свердловск,
1979 г.
3. Мейз. Дж. Теория и задачи механики сплошной среды.- М.: Мир, 1974 г.
4. Ильюшин А.А. Механика сплошной среды. - М.: Изд-во Моск. ун-та, 1990. - 310 с.
5. Механика сплошных сред в задачах. В двух томах. М.: «Московский лицей», 1996. Под ред.
М.Э. Эглит.
5- AMALIYOT
DARSI
KUCHLANISH TENZORI SIRTI. KUCHLANISH TENZORINING
SHARSIMON VA DEVIATR QISMLARI
Kuchlanish tenzori sirti. Kuchlanish tenzorining sharsimon va deviatr qismlari mavzusining
texnologik modeli
Vaqt: 2 soat
Talabalar soni: 15-30 ta
O’quv mashg’ulot shakli
Amaliy mashg’ulot
O’quv mashg’ulot rejasi
1. Kuchlanish tenzori sirti
2. Kuchlanishning sharsimon va deviatr
qismlari
O’quv mashg’ulot maqsadi: uzviylik tenglamasi bo’yicha bilimlarni mustahkamlash, u
yordamida muammoli masalalarni yechish malakalarini rivojlantirish
Pedagogik vazifalar:
- kuchlanish tenzori sirti, sharsimon va
deviatr
qismlari
to’g’risida
ma’lumotlarni tizimlashtirish;
- kuchlanish tenzori sirti, sharsimon va
deviatr qismlari haqidagi masalalarni
yechishni, tahlil qilishni o’rgatish;
O’quv faoliyat natijalari:
- kuchlanish tenzori sirti, sharsimon va deviatr
qismlari haqidagi ma’lumotlarni tizimga soladi;
- kuchlanish tenzori sirti sharsimon va deviatr
qismlari haqidagi masalalarni yechadilar, tahlil
qiladilar, xulosa chiqaradilar;
Ta’lim usullari
Muammoli usul, suhbat, munozara, aqliy hujum
Ta’limni tashkil etish shakli
Ommaviy, jamoaviy, guruhli, individual.
Ta’lim vositalari
Doska, masalalar to’plami, ma’ruza matni, tarqatma
materiallar, o’quv materiallar.
Ta’lim berish sharoiti
Guruhlarda ishlashga mo’ljallangan xona.
Monitoring va baholash
Yozma nazorat: masalalar yechish, test
Og’zaki nazorat: tezkor-so’rov
“Kuchlanish tenzori sirti. Kuchlanish tenzorining sharsimon va deviatr qismlari”ga oid namunaviy
masalalar yechish mavzusining texnologik xaritasi
Ish
bosqichlari
va vaqti
Faoliyat mazmuni
ta’lim beruvchi
ta’lim oluvchilar
1-bosqich.
O’quv
mashg’uloti
ga kirish (15
daq.)
1.1.Mavzuning nomi, maqsad va kutilayotgan natijalarni
yetkazadi.
1.2.Talabalar bilimini suhbat shaklida faollashtiradi (№2
ilova).
Muammolarni
yechish
uchun
talabalarning
egallagan bilimlarini yetarliligini aniqlaydi
Tinglaydilar, yozib
oladilar
2-bosqich.
Asosiy
2.1. Topshiriqni o’qib beradi va berilganlarni doskaga
yozadi (№ 4ilova).
Savollarga
javob
beradi.
(55 daq.)
2.2. Muammoni yechish yo’llarini izlashni tashkil etadi:
birinchi kichik muammoni ifodalaydi. Muammolarni
yechish yo’llarini izlashni tashkillashtiradi.
2.3. Muammoni yechish vaqtida to’g’ri yechimlarga e’tibor
beradi, xatolarni ko’rsatadi. Talabalar bilan birgalikda
javoblar to’liqligini baholaydi, savollarga javob beradi.
Muammoni yechish
bo’yicha o’z fikrlari-
ni beradi
Munozara qila-dilar,
tahlil qiladilar, xulo-
sa chiqaradilar.
3 - bosqich.
Yakuniy
(10 daq.)
3.1.Mavzu bo’yicha yakun qiladi, qilingan ishlarni
kelgusida kasbiy faoliyatlarida ahamiyatga ega ekanligi
muhimligiga talabalar e’tiborini qaratadi.
3.2. Uyda bajarish uchun topshiriq (№ ilova) beradi
Tinglaydilar.
Topshiriqni
yozadilar
KUCHLANISH TENZORI SIRTI. KUCHLANISH TENZORINING SHARSIMON VA
DEVIATR QISMLARI
REJA
1. Kuchlanish tenzori sirti
2. Kuchlanishning sharsimon va deviatr qismlari.
Adabiyotlar: 1-5.
Tayanch iboralar:
Yuza, kuch, kuchlanish, proeksiya, kuchlanish tenzori
Belgilar:
Ms
- Muammoli savol
Mv
- Muammoli vaziyat
Mt
- Muammoli topshiriq
Mm
- Muammoli masala
1-ilova
Baholash mezoni:
Har bir savol javobiga - 2 ball
Har bir qo’shimcha fikrga - 2 ball
Har bir javobni to’ldirishiga - 1 ball
2-ilova
.
3-ilova
Insert texnikasi bo’yicha jadvalni to’ldiring.
№
Asosiy tushunchalar
Belgi
1.
Ichki kuchlar
2.
Kuchlanish vektori
3.
Kuchlanish tenzori
4.
Kuchlanish komponentalari
Mavzuni jonlashtirish uchun blits so’rov savollari
4. Ichki kuchlar deganda nimani tushunasiz?
5. Kuchlanish deganda nimani tushunasiz?
6. Kuchalnish vektori nima?
7. Kuchlanish tenzori nima?
Insert jadvali qoidasi
4-ilova
Matn
Tutash muhitning P nuqtasidagi kuchlanish tenzorining Dekart koordinatalar sistemasining
3
2
1
P
o’qlariga parallel yo’nalishdagi komponentalari
ij
bo’lsin.
2
k
j
i
ij
(k-const) (1)
tenglamaning geometrik ma’nosi P nuqta umumiy markazga ega
bo’lgan ikkinchi tartibli o’xshash sirtlarni ifodalaydi. Tenglamdagi +
yoki – ishoraning olinishi sirtning haqiqiyligini ifodalaydi.
n
i
birlik normal joylashgan maydonchada
)
€
(n
i
t
kuchlanish vektorini
qaraymiz.
n€ vektorning yo’nalishida r radius-vektor
i
l
rn
komponentalarga ega. P nuqtadagi
)
€
(n
i
t
kuchlanish vektorining
i
N
n
normal tashkil qiluvchilari
.
)
€
(
)
€
(
j
i
ij
n
i
n
i
N
n
n
n
t
n
t
(2)
qiymatga ega.
2
2
k
const
r
N
ya’ni
.
2
2
k
r
N
j
i
ij
(3)
Geometrik nuqtalar o’rni Koshi kuchlanishining sirti deyiladi (Koshi kvadrati deyiladi). Bu tarifdan, dS
maydonchadagi kuchlanishning vektorlarining P nuqtadagi r radius vektoriga perpendikulyar bo’lgan
N
qiymati r vektor bo’ylab P nuqtadan Koshi kuchlanishi sirtigacha bo’lgan masofaning kvadratiga
teskari proporsianal ekanligi kelib chiqadi, ya’ni
2
2
r
k
N
, bundan tashqari dS maydonchadagi
kuchlanish vektorining radius-vektori
)
€
(n
i
t
radiusi r bo’lgan Koshi kuchlanish sirtining nuqtasiga
o’tkazilgan urinma tekislikning narmaliga parallel bo’lishini ko’rsatish mumkin.
Umumiy holda kuchlanish tenzori sharsimon va deviator qismlarga quyidagi formula bo’yicha
ajratiladi
dev
ij
shar
ij
ij
T
T
T
,
shar
ij
ij
dev
ij
ij
shar
ij
T
T
T
T
T
T
T
,
3
1
33
22
11
. (4)
1-Masala. Quyidagi kuchlanganlik holatlari uchun kuchlanish tenzori sirtini toping
a) hamma tomonlama tekis kengayish
b) bir o’qli cho’zilish (siqilish)
c) sof siljish
d) tekis kuchlangan holat
Yechish. a) (1) formulaga ko’ra
V- avval olgan bilimiga to’g’ri keladi.
+ - yangi ma’lumot
? – tushunarsiz (aniqlanishi zarur bo’lgan ma’lumotlar)
Demak hamma tomonlama tekish kengayishda kuchlanish tenzori sirti quyidagi sferadan iborat bo’lar
ekan
.
2-Masala. Quyodagi kuchlanish tenzorini sharsimon va deviatr qismlarga ajrating
Yechish. (4)ga ko’ra kuchlanish tenzorining sharsimon qismi quyidagicha topiladi
Bundan esa
3-Masala. Kuchlanish tenzorining deviatr qismi sof siljishning beshta holi superpozitsiyasidan
iboratligini ko’rsating.
Yechish. Deviatrni quyidagi qismlarga ajratamiz
Qo’shiluvchilarning har biri sof siljishning biror holini ifodalaydi.
TOPSHIRIQLAR
Darsda 2.12,2.29 [3],
Uyga vazifa 2.13,2.14 [3]
Adaboyotlar
1. Седов Л.И. Механика сплошной среды. - М.: Наука, 1973 г. В 2-х томах.
2. «Механика сплошной среды в примерах и задачах». Учебное пособие. У.Г.У. Свердловск,
1979 г.
3. Мейз. Дж. Теория и задачи механики сплошной среды.- М.: Мир, 1974 г.
4. Ильюшин А.А. Механика сплошной среды. - М.: Изд-во Моск. ун-та, 1990. - 310 с.
5. Механика сплошных сред в задачах. В двух томах. М.: «Московский лицей», 1996. Под ред.
М.Э. Эглит.
6- AMALIYOT
DARSI
KUCHLANISH TENZORINING INVARIANTLARI, BOSH
QIYMATLARI VA BOSH YO’NALISHLARI
Kuchlanish tenzorining invariantlari, bosh qiymatlari va bosh yo’nalishlari mavzusining texnologik
modeli
Vaqt: 2 soat
Talabalar soni: 15-30 ta
O’quv mashg’ulot shakli
Amaliy mashg’ulot
O’quv mashg’ulot rejasi
1. Kuchlanish tenzorining invariantlari
2. Bosh kuchlanish va bosh deformatsiyalar
O’quv mashg’ulot maqsadi: uzviylik tenglamasi bo’yicha bilimlarni mustahkamlash, u
yordamida muammoli masalalarni yechish malakalarini rivojlantirish
Pedagogik vazifalar:
- Kuchlanish tenzorining invariantlari
bosh kuchlanish va bosh yo’nalishlar
to’g’risida
ma’lumotlarni
tizimlashtirish;
- Kuchlanish tenzorining invariantlari
bosh kuchlanish va bosh yo’nalishlar
haqidagi masalalarni yechishni, tahlil
qilishni o’rgatish;
O’quv faoliyat natijalari:
-
Kuchlanish
tenzorining
invariantlari
bosh
kuchlanish
va
bosh
yo’nalishlar
haqidagi
ma’lumotlarni tizimga soladi;
-
Kuchlanish
tenzorining
invariantlari
bosh
kuchlanish va bosh yo’nalishlar haqidagi masalalarni
yechadilar, tahlil qiladilar, xulosa chiqaradilar;
Ta’lim usullari
Muammoli usul, suhbat, munozara, aqliy hujum
Ta’limni tashkil etish shakli
Ommaviy, jamoaviy, guruhli, individual.
Ta’lim vositalari
Doska, masalalar to’plami, ma’ruza matni, tarqatma
materiallar, o’quv materiallar.
Ta’lim berish sharoiti
Guruhlarda ishlashga mo’ljallangan xona.
Monitoring va baholash
Yozma nazorat: masalalar yechish, test
Og’zaki nazorat: tezkor-so’rov
“Kuchlanish tenzori sirti. Kuchlanish tenzorining sharsimon va deviatr qismlari”ga oid namunaviy
masalalar yechish mavzusining texnologik xaritasi
Ish
bosqichlari
va vaqti
Faoliyat mazmuni
ta’lim beruvchi
ta’lim oluvchilar
1-bosqich.
O’quv
mashg’uloti
ga kirish (15
daq.)
1.1.Mavzuning nomi, maqsad va kutilayotgan natijalarni
yetkazadi.
1.2.Talabalar bilimini suhbat shaklida faollashtiradi (№2
ilova).
Muammolarni
yechish
uchun
talabalarning
egallagan bilimlarini yetarliligini aniqlaydi
Tinglaydilar, yozib
oladilar
2-bosqich.
Asosiy
(55 daq.)
2.1. Topshiriqni o’qib beradi va berilganlarni doskaga
yozadi (№ 4ilova).
2.2. Muammoni yechish yo’llarini izlashni tashkil etadi:
birinchi kichik muammoni ifodalaydi. Muammolarni
yechish yo’llarini izlashni tashkillashtiradi.
2.3. Muammoni yechish vaqtida to’g’ri yechimlarga e’tibor
beradi, xatolarni ko’rsatadi. Talabalar bilan birgalikda
javoblar to’liqligini baholaydi, savollarga javob beradi.
Savollarga
javob
beradi.
Muammoni yechish
bo’yicha o’z fikrlari-
ni beradi
Munozara qila-dilar,
tahlil qiladilar, xulo-
sa chiqaradilar.
3 - bosqich.
Yakuniy
(10 daq.)
3.1.Mavzu bo’yicha yakun qiladi, qilingan ishlarni
kelgusida kasbiy faoliyatlarida ahamiyatga ega ekanligi
muhimligiga talabalar e’tiborini qaratadi.
3.2. Uyda bajarish uchun topshiriq (№ ilova) beradi
Tinglaydilar.
Topshiriqni
yozadilar
Do'stlaringiz bilan baham: |