Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti tarix fakulteti



Download 0,69 Mb.
Pdf ko'rish
bet1/14
Sana03.07.2021
Hajmi0,69 Mb.
#108359
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14
Bog'liq
qoshilmaslik xarakati shakllanishi va faoliyati-1



 



O`ZBEKISTON   RESPUBLIKASI 



OLIY  VA O`RTA MAXSUS  TA`LIM  VAZIRLIGI 

 

ALISHER  NAVOIY  NOMIDAGI   

SAMARQAND  DAVLAT  UNIVERSITETI 

 

TARIX   FAKULTETI 

 

 

UMUMIY  TARIX  KAFEDRASI 

 

 

 

BEGIMOV  ZAMON 

 

 



QO’SHILMASLIK XARAKATI»: SHAKLLANISHI 

VA FAOLIYATI 

 

 



MALAKAVIY BITIRUV ISHI 

 

 



 

 

Ilmiy  rahbar: 



ass. O’sarov S.R. 

 

 

 



 

 

 

 

 

 

SAMARQAND - 2012     


 



 



 

MUNDARIJA 

 

KIRISH…………………………………………………………   3-7  

betlar 

I BOB. 

QO’ShILMASLIK HARAKATINING ShAKLLANIShI, 

RIVOJI VA MEXANIZMI (XX –ASRNING 60-80 

YILLARI) 

 

I.1.  Qo’shilmaslik  harakatining  shakllanishi  jarayoni  va mezonlari...  8-16  

betlar 

I.2.  Qo’shilmaslik  harakati  va siyosati asosiy maqsadlarining 

evolyutsiyasi……………………………………………………. 



17-24  

betlar 

I.3.  Qo’shilmaslik  Harakati  Mexanizmi.  Harakatining  ishchi 

guruhlari  va ad hoc qo’mitalari…………………………………. 



25-40  

betlar 

II BOB.  XX ASR OXIRI XXI ASR BOShLARIDA 

QO’ShILMASLIK HARAKATI 

 

II.1.  Qo’shilmaslik  harakati-yangi  xalqaro munosabatlar tizimida….. 

41-50  

betlar 

II.2.  Qo’shilmaslik  harakati  va xalqaro havfsizlik  masalalari……….. 

51-56  

betlar 

II.3.  Qo’shilmaslik  harakatining  oldida turgan muammolar  va muhim 

vazifalar…………………………………………………………. 



57-64 

betlar 

   

 

  XULOSA………………………………………………………..  65-66  

betlar 

  FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI...............  67-69  

betlar 

  ILOVALAR……………………………………………………..  70-76  

betlar 


 



KIRISh 

 

Mustaqillikni  qo’lga  kiritgach  O’zbekiston  o’zining  konstitusiyasi  asosida 



tashqi  siyosat  tamoyillarini  belgilab  oldi.  Prezident  I.A.Karimov  istiqlolning 

dastlabki  yillarida  O’zbekiston  dunyoga  yuz  tutishi  borasida  quyidagi 

mulohazalarni  bildirgandi:  «Mustaqillik  bizga  nima  berishini  bilardik.  O’z 

taqdirimiz,  farzandlarimiz,  kelajagini  o’zimiz  hal  etish  imkoniga  ega  bo’ldik.  O’z 

yerimiz,  boyliklarimizga  sohiblik  qila  boshladik.  Qizqa  vaqt  ichida  mustaqillikning 

ne’matlaridan  tatib  ko’rdik.  Mustaqillik  tufayli  dunyoga,  jahonga  chiqdik.»

1



o’tgan  yillar  davomida  jahonning  ko’pgina  xalqaro  tashkilotlari  bilan  aloqalar 



o’rnatdi,  ularga  a’zo  bo’lib  kirdi.  Ana  shunday  tashkilotlatdan  biri  Qo’shilmaslik 

harakatidir.  O’zbekiston 1992-yilda  mazkur tashkilotga  a]zo bo’lib kirdi. 

2011  yilda  Qo’shilmaslik  harakati  rasman  tashkil  topganiga  50  yil  to’ldi. 

Ana  shu  yarim  asrlik  faoliyati  davomida  bu  xalqaro  munosabatlar  tizimidagi 

tashkilot  o’ziga  xos  bo’lgan  murakkab  bir  yo’lni  bosib  o’tdi.  Agar  Belgradda 

o’tgan  1-Konferensiyada  uning  a’zolari  soni  25  tani  tashkil  etgan  bo’lsa,  bugungi 

kunda  uning  a’zolari  soni  rasmiy  ma’lumotlarga  ko’ra  118  tani  (ayrim  manbalarda 

119  tani)  tashkil  etmoqda.  Shartli  ravishda  uning  ellik  yillik  faoliyati  tarixini 

xalqaro  munosabatlar  tizimidan  kelib  chiqib  ikki  bosqichga  bo’lish  mumkin: 

birinchi  bosqich  –  harakat  shakllanganidan  boshlab  to  «sovuq  urush» siyosatining 

tugashigacha  bo’lgan  davr;  ikkinchi  bosqich  –  XX  asrning  90-yillaridan  to  hozirgi 

kunimizgacha  bo’lgan davrni  qamrab oladi.  

 

Qo’shilmaslik  harakatining  yuzaga  kelishida  va  taraqqiyotida  bir  qancha 



muhim  faktorlarni  ko’rsatib  o’tish  kerak.  Birinchidan,  ikkita  iqtisodiy  –  ijtimoiy  va 

siyosiy  tizimlar  qarama  –  qarshiligiga  asoslangan  xalqaro  munosabatlar  tizimining 

xarakteri;  ikkinchidan,  xalqaro  maydonda  sobiq SSSR va AQSh o’rtasida vujudga 

kelgan  harbiy–strategik  kuchlar  tengsizligiga  asoslangan  munosabat;  uchinchidan, 

jahaon  iqtisodiyotida  rivojlanayotgan  davlatlarning  o’rni,  birinchi  navbatda 

ularning 

iqtisodiyotidagi 

keskin 


pasayish; 

to’rtinchidan,  rivojlanayotgan 

                                                 

1

 I.A.Karimov.  O’zbekiston  mustaqillikka  erishish ostonasida. T., 2012.  // O’zbekiston dunyo haritasida o’ziga 



munosib joy oldi.-  O’zbekiston Respublikasi Oliy  Kengashining navbatdan tashqari IX sessiyasidagi ma’ruzasi, 

1992  yil,  4-yanvar 




 

davlatlarning  xalqaro  siyosiy  munosabatlardagi  roli;  beshinchidan,  rivojlanayotgan 



davlatlarning  ichki  shart – sharoitlari.   

Ikkinchi 

jahon 

urushidan 



keyingi 

xalqaro 


munosabatlar 

tizimida 

Qo’shilmaslik  harakati  mustaqillikni  qo’lga  kiritigan  davlatlarning  birgalikdagi 

mustamlakachilik  tizimiga  kollektiv  qarshilik  ko’rinishida  maydonga  keldi. 

Ko’pchilik  yosh  mustaqil  davlatlar  uchun  o’sha  vaqtda  Qo’shilmaslik  harakati 

ularning  tashqi  siyosati  doktrinasi  sifatida  qabul  qilinib,  ularning  halqaro 

maydonda o’ziga xos siyosiy mavjudligining  kafolatchisi  sifatida qaraldi. 

Darhaqiqat  tarixan  qo’shilmaslik  harakati  rasman  dunyoda  hukm  surib 

kelayotgan  harbiy  –  siyosiy  bloklarga  «qo’shilmaslik»ni,  ulardan  holi  ravishda 

ham  siyosiy  ham  iqtisodiy  jihatdan  xalqaro  maydonda  turib  beradigan  darajaga 

erishishning  vositasini  anglatardi.  O’sha  davrda  mavjud  bo’lgan  barcha  xalqaro 

tashkilotlarning  tajribasini  o’rganish  orqali,  Qo’shilmaslik  harakati  shunday 

shakllantirildiki,  uning  mavqeyi  tezlik  bilan  oshib  borishga  bu  hol  sababchi  bo’ldi. 

Rasman  birinchi  konferensiyada  qabul  qilingan  tamoyillar  asosida  faoliyatini  olib 

borgan Harakat keyingi  konferensiyalarda  uni  to’ldirib bordi.  

Endigina 

mustaqillikka 

erishgan 

davlatlar 

yana 


boshqatdan 

yangi 


ko’rinishdagi  mustamlakachilik  tuzumiga  tushmaslik  uchun  ham  Qo’shilmaslik 

harakatining  faol  a’zosiga  aylanishga  intildi.  Chunki  mazkur  davlatlarning  xalqaro 

maydonda  tan  olinishi  birgina  uning  o’zi  tomonidan  amalga  oshirib  bo’lmaydigan 

ish  ekanligini  yaxshi  tushuinishgan.  Shu  boisdan  ham  Qo’shilmaslikning  dastlabki 

rahnomalari  bo’lgan  Hindiston,  sobiq  Yugoslaviya,  Misr, Indoneziya kabi davlatlar 

birinchi  navbatda  shu  harakat  orqali  o’zlarining  xalqaro  maydonda  muhim mavqye 

egallashni  maqsad qilgan edi.  

O’tgan  asrning  60-yillarida  qo’shilmaslik  siyosati  Osiyo  va  Afrika 

xalqlarining  milliy  –  ozodlik  kuurashlarida  muhim  harakatlantiruvchi  rolini  bajarib 

berdi.  Mustamlakachilik  tuzumi  yemirilgach,  endi  Qo’shilmaslik  harakati  o’zining 

asosiy  e’tiborini,  tabiiy  xom  ashyo  resurslariga  boy  bo’lgan,  ammo  iqtisodiy 

jihatdan  hamon  rivojlangan  davlatlarning  qaramog’ida  bo’lgan  rivojlanayotgan 

davlatlarning  iqtisodiy  mustaqilligiga  erishishi  va  ular  o’rtasida  uzviy  va  manfaatli 



 

hamkorlikni  yo’lga  qo’yishga  qaratdi.  Shu  maqsad  yo’lida  XX  asrning 70-yillarida 



xalqaro  iqtisodiy  munosabatlar  tizimini  qayta  qurishning  keng  dasturini  ishlab 

chiqdi.  70-yillar  oxiriga  borganda  Qo’shilmaslik  harakati  bloklarning  qarama  – 

qarshiligi  sifatida  xalqaro  maydonda  boshlanib  ketgan  ziddiyatlarga  ralashuv 

siyosatini  tutdi.  

Mazkur  asrning  80  –  yillaridan  e’tiboran  Qo’shilmaslik  harakatida  pasayish 

davrini  kuzatish  mumkin.  Bu  birinchi  navbatda  ham  iqtisodiy, ham siyosiy jihatdan 

o’zlarini  o’nglab  olgan  ayrim  harakat  a’zolari  ichida  boshlanib  ketgan  ziddiyatlar 

bilan  bog’liqdir.  Harakat  o’zining  ikki  a’zosi  –  Eron  va  Iroq  o’rtasidagi  urushni 

to’xtatishga  yo’l  topolmadi.  Afg’oniston  masalasida  natijasiz  urinishlar  qilindi. 

Yaqin Sharq inqirozini  bartaraf etishni  boshqa bir taraf olib ketdi.  

XX  asrning  90-yillarida  xalqaro  maydonda  sodir  bo’lgan  keskin o’zgarishlar 

amalda  Qo’shilmaslik  harakatining  yakunini  anglatdi.  Chunki  rasman  bloklarga 

«qo’shilmaslik»  siyosati  bilan  vujudga  kelgan  harakat,  endi  ko’pqutbli  dunyoda 

qanday  maqsad  bilan  faoliyat  olib  borishi  masalasi  ko’ndalang  turdi.  Ammo 

Harakatning  o’sha  og’ir  yillarida  raisligiga  kelgan  Indoneziya  yetakchisi 

Suxartoning  qat’iy  hatti  –  harakatlari  natijasida  nafaqat  harakat  «yashab»  qoldi, 

balki  yangi  xalqaro  munosabatlar  tizimiga  moslashish  yo’lida  qayta  qurishni 

boshidan  kechirdi.  Bu  jarayon  Qo’shilmaslik  harakatiga  Kolumbiya  raislik  qilgan 

kezlari  (1995-1998-yy)  nihoyasiga  yetdi.  Bugungi  kunda  ham  Qo’shilmaslik 

harakati  rasman  ko’lami  jihatidan  dunyoda  BMTdan  keyingi  ikkinchi  o’rinni 

egallab  kelmoqda.  O’tgan  davr  mobaynida  Harakat  ommaviy  qurollanishga  qarshi 

va yadro qurolini  cheklashga  bo’lgan   siyosatda sobit qolishda davom etdi.  

Tadqiqot  ishidan  ko’zlangan  asosiy  maqsad  ham  yuqoridagi  fikrlardan kelib 

chiqadi,  ya’ni  Qo’shilmaslik  harakatining  o’tgan  yarim  asrlik  faoliyat  yo’lini  tahlil 

qilishdan  iboratdir.  Bir  so’z  bilan  aytganda,  eski  xalqaro  munosabatlar  tizimi  bilan 

keyingi  xalqaro  munosabatlar  maydonida  bu  tashkilot  qanday  o’zgarishlarni 

boshidan  o’tkazganligini,  uning  tuzilmasini,  faoliyat  yo’nalishini,  uning  oldida 

turgan  bugungi  muammolarni  ochib  berish  orqali  Harakatning  ellik  yillik  tarixini 

yoritishga  harakat  qilingan. 



 

Qo’shilmaslik  harakati  tarixi  sobiq  sovet  tarixshunosligida  atroflicha  tahlil 



qilingan.  Ammo  qilingan  barcha  ishlarda  bugungi  kun  bilan  razm  solganda  sovet 

tuzumining  ta’siri  sezilib  turadi.    Bu  borada  Qo’shilmaslik  harakatining  to  o’tgan 

asrning  90-yillarigacha  bo’lgan  davri  bilan  maxsus  ravishda  shug’ullangan  olim, 

professor  P.A.Tuzmuxamedovning  xizmatlari  kattadir.  U  bevosita  shu  mavzu 

bo’yicha  e’lon  qilgan  ilmiy  ishlarida  Qo’shilmaslik  harakatining  yuzaga  kelish 

shart  –  sharoitlarini,  uning  tamoyillarini,  faoliyat  mezonlari  va  mexanizmini, 

havfsizlikni  ta’minlashda  mazkur  tashkilotning  qilayotgan  ishlari  kabi  qator 

jihatlarni  sinchkovlik  bilan  o’rganib,  tahlil  qilib  chiqqanligini  ko’rish  mumkin.

2

  

1985-yilda  Moskvada  «Qo’shilmaslik  harakati»  nomli  mualliflar  jamoasidan  iborat 



monografiya  nashrdan  chiqdi.  Ana  shu  kitobning  16  ta  bobining  to’rttasi  bevosita 

R.A.  Tuzmuxamedov  qalamiga  mansubligi  va  bular  to’lig’icha  Qo’shilmaslik 

harakatining  bevosita  o’ziga  bag’ishlanganligining  o’zi  olimning  shu  soha 

bilimdoni  ekanligini  ko’rsatib  turibdi.  Umuman  Qo’shilmaslik  harakatining  to 

«sovuq  urush»  siyosati  tugashigacha  bo’lgan  davri  tarixini  rus  tarixshunosligida  

tadqiq  qilgan  olimlar  ichida  N.A.Simoniyani  (Dvijeniye  neprisoyedineniya  – 

vajnoy  faktor  mejdunarodnoy  politiki.  M.,  1978),  Harakatning  Xitoy  bilan 

munosabatlari  tarixini  o’rganishda  P.Artemyevni    (Podlinnыye  i  mnimыye  druzya 

dvijeniya  neprisoyedineniya  (O  politike  Pekina  v  otnoshenii  neprisoyedinivshixsya 

stran).  -  M.:  Nauka,  1982.),  qolaversa  mazkur  tashkilot  va  o’sha  davrdagi  xalqaro 

munosabatlar  tizimini  tahlil  qilgan  prof.  I.I.Kovalenkoni  alohida  ko’rsatish 

mumkin.   

Qo’shilmaslik  harakati  tarixining  sobiq  sovet  davlatida  o’rganish  ishlarida 

qo’lga  kiritilgan  yana  bir  yutuq  shundaki,  1975-yildan  e’tiboran  «Qo’shilmaslik 

harakati.  Hujjatlar  va  materiallarda»  nomli  Qo’shilmaslik  harakatining  turli 

darajadagi  konferensiya,  yig’ilish  va  ishchi  guruhlarida  qabul  qilingan  hujjatlar 

                                                 

2

 



Қаранг:  Тузмухамедов P.A.  Неприсоединение  и  разрядка  международной  напряженности.  М.: 

Международные  отношения,  1976;  Развивающиеся  страны  в  мировой  политике.  Международные 

межправительственные  организации  развивающихся  стран.  М.:  Международные  отношения,  1977; 

Движение  неприсоединения  и  мировая  политика.  В  кн.:  Движение  неприсоединения  в  документах  и 

материалах.  М., Глав. ред. восточ. лит-ры  изд-ва  "Наука", 1979. 



 

jamlangan  maxsus  to’plamlar  chiqa  boshladi.  Ana  shunday  to’plamlarning 



uchtasidan bevosita bitiruv-malavakaviy  ishimizda  foydalandik.

3

 



E’tibor  qaratilinsa,  sobiq  sovet  tarixshunosligida  Qo’shilmaslik  harakatiga 

bag’ishlab  qilingan  ilmiy  ishlarning  aksariyati  70-yillar  oxiri  va  80-yillar  boshiga 

to’g’ri  keladi.  Bizningcha  bunga  asosiy  sabab  1979-yilda  sosialistik  yo’nalishda 

siyosatini  amalga  oshiruvchi  davlat  Kubada  bo’lib  o’tgan  oltinchi  Qo’shilmaslik 

harakatining  konferensiyasi  bilan  bog’liqdir.  

Qo’shilmaslik  harakatining  muammolari  va  imkoniyatlari  masalasiga 

bag’ishlangan  Hindistonda  nashr  etilgan  va  A.R.Tuzmuxamedov  tomonidan 

inglizchadan  rus  tiliga  o’girilgan    «Dvijeniye  neprisoyedineniya.  Problemы  i 

perspektivы.  M.,  1986.»  kitobini  ham  mavzu  bo’yicha  qimmatli  ma’lumot 

beruvchi  manbalar  qatorida  ko’rsatish  mumkin.  Kitob  mualliflar  jamoasi  mehnati 

mahsuli  bo’lib,  uning  nashrdan  chiqishida  o’sha  vaqtlardagi  Jovohirla’l  Neru 

nomidagi  Universitetning  siyosiy  tadqiqotlar  markazi  boshlig’i  Rashiduddin 

Xanning  xizmati  katta  bo’ldi.  Kitob  bilan  tanishish    orqali  Qo’shilmaslik 

harakatiga  hind  siyosatshunoslarining  munosabati  qanday  bo’lganligini  tushunib 

olish mumkin. 

XX  asrning  90-yillaridan  keyin  Qo’shilmaslik  harakati  o’z  boshidan  og’ir 

kunlarni  o’tkazdi.  Umuman  yangi  xalqaro  munosabatlar  tizimida  Harakatning  roli 

va  o’rni  masalasini  ilk  bora  Yu.Alimov  ilmiy  jihatdan  o’rgandi  va  bu  bo’yicha 

maxsus  maqolasini  «Osiyo  va  Afrika  bugun»  ilmiy  jurnalida  e’lon  qildi.

4

 



Qo’shilmaslik  harakatining  XX  asr  oxiri  va  XXI  asrning  boshlaridagi  faoliyatini, 

uning  oldida  turgan  muammolar  va  harakat  mezoni  kabi  jihatlarni  Rossiya 

Federasiyasi  Tashqi  Ishlar  Vazirligiga  qarashli  Moskva  Davlat  xalqaro 

munosabatlar  Instituti  «Diplomatiya»  kafedrasi  dotsenti,  tarix  fanlari  nomzodi 

S.Krilov atroflicha  ilmiy  jihatdan  tahlil  qilib  bergan.

5

 



 

                                                 

3

 Движение  неприсоединения в документах  и материалах.  М., «Наука», 1975;   Движение неприсоединения в 



документах  и материалах.  М., «Наука», 1979;  Движение  неприсоединения в документах  и материалах.  М.; 

«Наука», 1983. 

4

 Алимов Ю. Движение неприсоединения:  слухи  о сметри сильно преувеличены// Азия и Африка сегодня, 



1992,  № 8. 

5

 Крылов  C. Движение  Неприсоединения на пороге ХХI.  // векаhttp:// 



old.nasledie.ru/politvne/186/article.php?art=20;  Яна ўша муаллиф Движение неприсоедиения:  история, задаси, 

проблемы, перспективы.. 




 




Download 0,69 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish