|
Qo’shilmaslikning mezonlari va uning talqini.
1961-yilning iyunida Kohirada Osiyo va Afrikaning 20 davlati, shuningdek,
Yugoslaviya, Kuba davlatlari tashqi ishlar vazirlari va boshqa mas’ul vakillarining
kengashi bo’lib o’tdi. Yig’ilishdan ko’zlangan asosiy maqsad 1-Qo’shilmaslik
harakatining konferensiyasiga tayyorgarlik ko’rish, uning maqsad va vazifalarini
ishlab chiqishdan iborat edi. Unda qo’shilmaslik harakatining quyidagi mezonlari
ishlab chiqildi:
«1. Mamlakat davlatlarning turli siyosiy va ijtimoiy tizimlar va
qo’shilmaslik harakati bilan kelishuv prinsipiga asoslangan mustaqil siyosat
yuritishi, yoki shunday siyosat yuritishga moyilligini ko’rsatishi kerak.
2. Mamlakat davomli ravishda milliy-ozodlik harakatlarini qo’llab –
quvvatlashi kerak.
3. Mamlakat buyuk kuchlar ziddiyatlari asos qilib olingan ko’p – tomonlama
harbiy ittifoqlarning a’zolari bo’lmasligi zarur.
4. Agar mamlakat buyuk davlatlar bilan ikki tomonlama harbiy ittifoqda
bo’lsa yoki mintaqaviy mudofaa paktiga a’zo bo’lsa, bu ittifoq yoki paktda
konteksti buyuk kuchlar o’rtasidagi ziddiyatlarga asoslanmagan bo’lmog’i lozim.
5. Agar mamlakatning horijiy davlat bilan harbiy bazalardan foydalanish
bo’yicha kelishuvi bo’lsa, bu ruxsat buyuk kuchlar o’rtasidagi ziddiyatlar asosiga
qurilmasligi kerak.»
15
14
Движение неприсоединения в современном мире. Отв.ред. Я.Я.Этингер, М., «Международные
отношения», 1985, С.47.
15
Движение неприсоединения в современном мире. Отв.ред. Я.Я.Этингер, М., «Международные
отношения», 1985, С.49.
16
Shunday qilib Qoxirada ishlab chiqilgan mazkur mezonlar unga a’zo bo’lib
kirishi kutilayotgan davlatlarning mafkuraviy yo’nalishidan kelib chiqmasdan,
balki ular tashqi siyosatining aniq faoliyatidan kelib chiqdi. Bandung
konferensiyasida ishtirok etgan 29 davlatdan faqat 15 davlati mazkur mezon
talablariga javob bera olar edi. Bular Afg’oniston, Birma, Kambodja, Efiopiya,
Gana, Hindiston, Indoneziya, Livan, Nepal, Saudiya Arabistoni, Seylon, Sudan,
Yaman, BAA va Iroq. Belgradda o’tishi kerak bo’lgan qo’shilmaslik harakatining
birinchi konferensiyasiga Bandung konferensiyasidan keyin mustaqillikni qo’lga
kiritgan davlatlar: Marokko, Tunis, Gvineya, Mali, Somali, Kongo (Zair),
shuningdek Jazoirning muvaqqat xukumati taklif etildi. Ularga Kipr, Kuba,
Yugoslaviya ham qo’shildi. Kuzatuvchilar sifatida Boliviya, Braziliya, Ekvador
taklif qilindi.
Shuning o’zi Belgrad konferensiya ishtirokchilari tarkibining Bandung
konferensiyasi ishtirokchilari tarkibidan farqini ko’rsatib turibdi. Masalaning yana
bir tomoni ham bor ediki, Kohiradagi mezonlar tugal ishlab chiqilmagan, uni
turlicha talqin qilish mumkin edi. Shuning uchun ham Belgrad konferensiyasining
kotibi siyosatshunos Leo Mates Kohirada ishlab chiqilgan mezonlar asosida biror
bir davlatni aniq ravishda qo’shilmaslik harakatida ishtirok etishini yoki
etmasligini belgilib bo’lmaydi deb ta’kidlagan edi. Shunday bo’lsada aniq va
konkret bo’lgan mezonlar ishlab chiqilmadi.
Ayni vaqtda qo’shilmaslik harakatining shakllantiruvchi mazkur kriteriyalar
turli xil qarama – qarshiliklarning predmeti bo’lib xizmat qildi. Afro-osiyo
davlatlarining ko’pchiligi bu harakatda endigina mustaqillikni qo’lga kiritgan
davlatlarning
a’zo bo’lishi kerakligi to’g’risidagi tushuncha qo’llab –
quvvatlanmoqda edi. O’z navbatida qo’shilmaslik harakatidan dastlabki vaqtlarda
chekaroqda qolib ketgan Yugoslaviya, Lotin Amerika davlatlari va boshqa ayrim
mamlakatlar qo’shilmaslik harakatining xalqaro maydonda, birinchi navbatda
17
BMT doirasida katta nufuzga ega bo’lishi uchun uning mezonlarini liberallashtirish
tarafdori bo’lishdi.
16
Ishlab chiqilgan mazkur mezonlar baribir to’la harakatning mohiyatini
o’zida aks ettirib bera olmadi. Masalan harakatning a’zolari bo’lmish Somali,
Keniya, Marokko, Pokiston kabi davlatlarda AQSh va NATO harbiy bazalari
joylashtirilgan edi. Belgrad konferensiyasidan keyingi konferensiyalarda ham
mazkur mezonlar o’tkir baxs – munozaralarga sabab bo’ldi. Masalan, 1979 yilda
Gavanada bo’lishi kerak bo’lgan konferensiyadan oldin harakat a’zolarining
ayrimlari orasida sotsialistik yo’nalishdagi davlat bu harakatning a’zosi bo’lmasligi
kerak (gap Kuba haqida ketmoqda) degan qarashlar paydo bo’ldi. Umuman
olganda, mazkur xalqaro tashkilot ham boshqa xalqaro tashkilotlar singari
shakllanishi jarayonida katta sinovlarni, o’zaro qarama – qarshiliklarni,
ziddiyatlarni, tarafkashlikni boshidan kechirdi. Xalqaro munosabatlar tizimi uchun
bu tabiiy holat sifatida qaralishi kerak. Chunki xalqaro maydonda ishtirok
etayotgan davlatbirinchi navbatda o’z manfaatidan kelib chiqib yo’nalish oladi
yoki biror – bir tashkilotga a’zo bo’lib kiradi. Agar – ki, mamlakat manfaatiga bu
tashkilotga a’zo bo’lishlik manfaatli bo’lmas, ko’pincha bunday tashkilotga a’zo
bo’linmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
