Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti sh. A. Aminjonov, E. N. Nuritdinnov

Tayanch iboralar
1. Gormon
2. Gumoral boshqarish
3. Kasalliklar
4. Moyak
5. Tuxumdon
6. Pubertat
7. Balog‘atga etish
8. Xulq atvor
9. Jinsiy tarbiya
10. Akseleratsiya


Savollar

1. Fiziologik funktsiyalarni boshkarishda entsokrin bezlarning ahamiyati nimadan iborat.

2. Bola organizmining o‘sishi va rivojlanishida gormonlar qanday ta`sir kiladi.
3. Jinsiy tarbiyaning fiziologik asoslari nimalardan iborat?


Foydalnilgan adabiyotlar

1. Q.S.Sodiqov. O‘quvchilar fiziologiyasi va gigienasi. O‘kuv qo‘llanma. - Toshkent: Uqituvchi .1992 y.

2. L.S.Klemesheva, M.S.Ergashev. YOshga oid fiziologiya. Toshkent: O‘qituvchi, 1991 y.
3. I.G.Azimov. Jismoniy tarbiyaning yosh fiziologiyasi. O‘quv qo‘llanma. Toshkent: 1994 y.
4. A.A.Markosyan. YOsh fiziologiyasi masalalari. - Moskva: 1974 y
5. A.G.Xripkova, M.V.Antropova, D.A.Farber. Vozrastnaya fiziologiya i shkol’naya gigiena. Moskva: Prosveshenie., 1990 g.
6. YU.A.Ermolaev. Vozrastnaya fiziologiya. Moskva: Visshaya shkola. 1985
7. A.A.Guminskiy, Vozrastnaya fiziologiya. - Moskva Visshaya shkola, 1985.
8. U.Z.Qodirov. Odam fiziologiyasi. Toshkent Abu Ali Ibn Sino nomidagi «tibbiet» nashriyoti. 1996 y.
9 X.T.Almatov, L.S.Klemesheva, A.T.Matchanov. Vozrastnaya fiziologiya. -Toshkent: 2002 y.
6-Mavzu: SENSOR SISTEMALAR FUNKTSIYASINING YOSHGA QARAB O‘ZGARISHI VA GIGIENASI


REJA
1. Analizatorlar va ularnimg ahamiyati.
2. Harakat va vestibulyar analizatorlarning rivojlanishi.
3. Ko‘rish analizatorlarning yoshga xos xususiyatlari va gigienasi.
4. eshitish va muvozanat analizatorlari va gigienasi.
5. Ta`m bilish, hid va teri analizatorlari.


Analizatorlar va ularning ahamiyati

Axborotni qabul qilish va qashyta ishlash analizatorlari, ya`ni sezgi organlari orqali amalga oshiradi. Tashqi olamdagi ta`sir nerv signallari holida bosh miyadagi nerv markazlariga etkaziladi. Bu signallar bosh miyaning turli bo‘limlarida kayta ishlanib, uning oliy bo‘limida sezish, tasavvur qilish, anglash bilan yakunlanadi.

I.P.Pavlov har bir analizator bir-biriga bog‘liq bo‘lgan uchta periferik, o‘tkazuvchi va markaziy qismdan iborat ekanini birinchi bo‘lib isbotlagan. Retseptorlar analizatorning periferik qismi hisoblanadi, bular ma`lum ta`sirga javob beruvchi nerv uchlari bilan tugaydi. Retseptorlar tuzilish, joylashishi, funktsiyasiga ko‘ra turli xil bo‘ladi. Qo‘zg‘alishni retseptordan bosh miya katta yarimsharlariga o‘tkazuvchi markazga intiluvchi neyronlar analizatorning o‘tkazuvchi qismini tashkil etadi. Bosh miya katta yarimsharlarining ma`lum retseptorlardan ta`sirni qabul qiluvchi qismlari analizatorning markazil qismini tashkil etadi. Analizatorning barcha qismlari bir butun holda ishlaydi. Qandaydir analizatorning bir qismi shikastlansa, uning funktsiyasi buziladi.
Odamning mehnat faoliyatida analizatorlarning roli juda muhim. Agar bolaning turli organlaridan, turli sezgi organlaridan ta’sir kam borsa, bosh miya rivojlanishdan orqada qoladi. Tashqi olamdagi turli xil ta`sir avval retseptorlarda, so‘ngra bosh miya bo‘limlarida analiz qilinadi. Ta`sirning har tomonlama nozik analizi bosh miya katta yarimsharlarida amalga oshadi.
Sezgi organlariga tananing barcha sohasida joylashgan retseptorlar va muskullar, qon tomirlar devoridagi retseptorlar va boshqalar kiradi. Analizatorlarning miya po‘stlog‘ida qismi shikastlansa yoki olib tashlansa, ta`sir muraqkab analiz va sintez qilinmaydi.