|
Tayanch iboralar
1. Neyron
2. Akson
3. Dendrit
4. Somatik
5. Vegetativ
6. Reflektor yoy
7. Refleks
8. Stereotip
9. Qo‘zg‘alish
10. Tormozlanish
11. Dominanta
Savollar
1. Asab tizimi qaysi qismlardan tuzilgan?
2. Asab tizimining organizm faoliyatini boshqarishdagi ahamiyati nimadan iborat?
3. Sinaps deganda nima tushuniladi?
4. Bolalar va o‘smirlarning refleks faoliyati qanday xususiyatlarga ega?
5. Bolalarda qo‘zg‘atish va tormozlanish jarayonlari o‘ziga xos xususiyatlarga egami?
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Q.S.Sodiqov. O‘kuvchilar fiziologiyasi va gigienasi. O‘quv qo‘llanma. - Toshkent: O‘qituvchi 1992 y.
2. L.S.Klemesheva, M.S.Ergashev. YOshga oid fiziologiya. Toshkent: O‘qituvchi, 199 I
3. I.G.Azimov. Jismoniy tarbiyaning yosh fiziologiyasi. O‘kuv qo‘llanma. -Toshkent: 1994 y.
4. A.A.Markosyan. YOsh fiziologiyasi masalalari. - Moskva: 1974 y.
5. A.G.Xripkova, M V. Antropova, D.A.Farber. Vozrastnaya fiziologiya i shkol’naya gigiena. - Moskva: Prosveshenie, 1990 g.
6. YU.A.Ermolaev. Vozrastnaya fiziologiya. Moskva: Visshaya shkola. 1985.
7. A.A.Guminskiy, N.N. Vozrastnaya fiziologiya. - Moskva Visshaya shkola, 1985.
8 U.Z.Qodirov. Odam fiziologiyasi. Toshkent Abu Ali Ibn Sino nomidagi «tibbiyot» nashriyoti. 1996 y.
9. X.G.Almatov, YA.S.Klemesheva, A.T.Matchanov. Vozrastnaya fiziologiya. -Toshkent: 2002 y.
5-Mavzu: eNDOKRIN BEZLARI FUNKTSIYASINING YOSHGA XOS XUSUSIYATLARI
R E J A:
1. Fiziologik funktsiyalarni boshqarishda endokrin bezlarining ahamiyati hamda o‘sish va rivojlanishga gormonlarning ta`siri.
2. Jinsiy tarbiyaniig fiziologik asoslari
Fiziologik funktsiyalarni boshqarishda endokrin bezlarining ahamiyati hamda o‘sish va rivojlanishga gormonlarning ta`siri
Endokrin sistemasining biologik holi nerv sistemasining roli bilan chambarchas bog‘lik. Bu har ikkala sistema birgaliqda aksariyat bir-biridan anchagina masofada joylashgan organlar va organ sistemalari funktsiyasini muvofiklashtirib turadi. Organizmning vegetativ va neyrogumoral idora etilishida muhim ahamiyat kasb etuvchi gipotapamus nerv va endokrin sistemalar o‘rtasida bog‘lovchi vazifasini bajaradi. Organizmning turli qismlaridan keluvchi impul’slarni qabul qiluvchi va ma`lumotlarni analiz qiluvchi gipotalamusda neyronsekretor gormonlar ishlab chiqariladi. Gipofiz esa o‘z navbatida endokrin sistemaning boshqa bezlari vazifasini boshkaradi.
Endokrin sistema deganda, gormonlar ishlab chiqaradigan ichki sekretsiya bezlari yoki endokrin bezlar yig‘indisi tushuniladi.
SHunday qilib, gormonlar organga tegishli axborotni olib keladigan ximiyaviy vositachi rolini o‘ynaydi va retseptorlar bilan hujayralar yuzasida yoki ichida o‘zaro ta`sirga kirishadi va shu tariqa hujayra fermentlari aktivligini o‘zgartiradigan va gormonning oxirgi fiziologik yoki bioximiyaviy ta`siriga olib keladigai jaraenlarni boshlab beradi. Asosiy hayotiy jarayonlarni idora qilishda, odatda, bir vaqtning o‘zida bir necha gormon ishtirok etadi.
Gormonlar 3 ga muhim funktsiya bajaradi va ularning ayrimlarida turga oid o‘ziga xoslik bo‘lmaydi: 1. Jismoniy, jinsiy va akliy rivojlanishga imkon beradi va uni ta`sirlaydi. 2. Turli organlar va fiziologik sistemalar aktivligini organizmni tashqi muhit sharoitiga moslashtirish maqsadida o‘zgartirish imkonini beradi va uni ta`minlaydi. 3. Ayrim fiziologik ko‘rsatkichlarni o‘zgarmas darajada saqlashni ta`minlayni (masalan, osmotik bosim va qondagi glyukoza darajasini). Organizmning normal holatida ishlab chiqariladigan gormon mikdori kamayib ketishi gipofunktsiya va aksincha, ishlanib chiqishining ko‘payishi-endokrin bez giperfunktsiyasi deyiladi.
Hozirga vaqtda fiziologiyada bezlar ularning anatomik jihatdan joylashuviga ko‘ra o‘rganiladi. endokrin bezlarga gipofiz, qalqonsimon, paraqalqonsimon bezlar, buyrak usti byozlari, me`da osti bezining orolchalar apparati, bo‘qoq bezi, jinsiy bezlar va epifiz kiradi.
Gipofiz
Gipofiz bosh miya asosidagi turk egarida joylashadi, katta odamda vazni 0,5-0,8 g, chaqalokda 0,1-0,15 g va 10 yashar bolada 0,3 g bo‘ladi. Pubertat davrda u katta odamdagi og‘irlikka etadi.
Morfologik va funktsional analiz asosida gipotalamus va gipofizga yagona funktsional: sistema sifatida qaraladi. Bevosita gipofizda 3 bo‘lak: oldingi, o‘rta va orqa bo‘laklar bo‘ladi. O‘lardan dastlabki ikkitasi adenogipofiz (yoki bezsimon gipofiz) va oxirgisi neyrogipofiz deyiladi, chunki ular gipsalamus bilan printsip jihatidan turlicha bog‘lanishga ega.
Adenogipofizning bezsimon hujayralari qon tomirlar bilan ta`minlangan. Ularning aktivligini gipotalamusning regulyator rilizing-gormonlari kuyidagicha belgalanadi: gipotalamus neyronlarining o‘simtalari kapillyarlar bilan bog‘lanish hosil qiladi va qonga sekret ajratadi, u adenogipofizga o‘tadi va rilizing-gormonlar bezsimon hujayralarga o‘tib gormonlar sinteziga va ozod bo‘lishiga imkon beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
