k o ‘ksini c h o ‘qigan b u r g u tla r tasviriga h a m o h a n g lik n i
k o ‘radi, uchinchidan, bunday o'xshashlikni Alisher Navoiy
yunon asotirlari bilan tanish b o ‘lganmi yoki tavorud (ikki
sho irn in g b ir-b irid an xabarsiz h o ld a
bir m a v z u d a asar
yaratish) hodisasimi deb hisoblaydi va m asalaga aniqlik
k iritis h n i a d a b i y o ts h u n o s lik n i n g m u h im vazifasi deb
qaraydi.
FORS-TOJIK ADABIYOTI
VA
AFROSIYOB
HAQIDAGI AFSONALAR TURKUM I
M iloddan avvalgi VII asrlarda skif-kimmerlar xoqoni
M ad i Kichik Osiyo m a m lak a tla rig a, ju m la d a n , M idiya
( E r o n ) g a q o ' s h i n t o r t i s h i h a m d a a h m o n i y l a r s h o h i
Kayxisrav bilan ja n g qilishi fors-tojik
adabiyotida alohida
mavzu hisoblanadi. Lekin bu mavzudagi asarlarda tarixiylik
tamoyili asos qilib olingan emas. F aq at tarixiy haqiqatning
u m u m iy y o ‘nalishi - ta rix d a tu rk iy va croniy s h o h la r
o ‘rtasid a u ru sh h a m d a nizolar tez-tez b o ‘lib turganligi
voqeasi badiiy syujetga aylandi.
Bu turkumdagi asarlarning
q a h r a m o n i A frosiy o b dir. A fro siy ob skiflar q a h ra m o n i
M adining t o ‘la darajad agi tarixiy obrazi b o ‘lmay, balki
tu r k i y x a l q l a r o g 'z a k i ijo d id a g i A lp E r T o ‘n g a n i n g
muqobilidir. Qadimgi kitoblarda Afrosiyobning nomi va
n a s l - n a s a b i s h u n d a y t a ’r i f l a n g a n : « F r a n h r a s y a n »
(«Avesto»), «Frasyak» («Bundahishn»), «Frasiyab F ashan
o ‘g ‘li, R u stam o ‘g ‘li, T u rk o ‘g‘li» (at-Tabariy). «Frasiyab
Bashang o ‘g ‘li. Inat o ‘g ‘li, Rishman o ‘g ‘li, T urk o ‘g ‘li» (al-
Beruniy), «A frasiyab A sh k o ‘g ‘li. R u s ta m o ‘g ‘li, T urk
o ‘g ‘li» (ibn Xaldun).
Afrosiyobni T u ro n
m am lakatining pahlavoni, xoqoni
sifatida tasvirlagan birinchi yozma yodgorlik «Avesto»dir.
Shundan s o ‘ng uning obrazi fors-tojik adabiyotidagi o ‘nlab
o g ‘zaki va y o zm a a s a rla rd a k o 'r i n a boshladi. Afsuski,
214
M ahm ud Koshg'ariyning «Dcvonu lug‘otit turk» asaridagi
marsiyani e'tiborga olm aganda,
11
h aqd a turkiy adabiyotda
yirik adabiy syujet mavjud emas edi. Fors-tojik adabiyoti
Afrosiyob haqidagi adabiy syujetlarni saqlashi bilan turkiy
xalqlar ijodiga xos yodgorlikni
h am bizning davrlargacha
yetkazib bera oldi. Ikkinchidan, qadimgi dariy. fors-tojik,
arab tillarida bitilgan Afrosiyob haqidagi rivoyat va qissalar
M a r k a z i y O s i y o d a y a s h a y o t g a n x a l q l a r n i n g b a d iiy
tafakkuri mahsulidir. Shu
jih a td a n q a ra g a n d a , qadimgi
turkiy adabiyotning yirik vakili Y usuf Xos Hojib quyidagi
misralarni bitganida haq edi:
Do'stlaringiz bilan baham: