Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V

A si ja r os ha yashab kelgan
S k if qavmi jangarilar ham.
Demak. arnazonkalar skiflar qabilasi. Ularning yashash 
joyi M eotida (hozirgi Azov dengizi) sohillarida b o ig a n .
211

---

P r o m e te y d r a m a d a s k if la r m a m la k a tin i n g ta b ia ti , 
boyliklari, daryolari, bu h u d u d d a yashaydigan qavmlar, 
ularning yashash tarzi, urf-odatlari h a m d a o ‘zlariga xos 
ruhiy kechinmalari haqida t o ‘la tasavvurga ega b o i g a n
qah ram o n sifatida k o ‘rinadi. Xususan, bu tasvir malika Ioga 
qilgan m urojaatida o ‘z ifodasini topgan. X o ‘sh, Prometey 
bu q ad ar skiflar turmushi bilan b o g ia n is ln g a asos nima? 
N ega yun o n mifologiyasida Prometey obrazi keng o ‘rin 
olgan b o is a - d a , u skiflar m am lakatida zanjirband etiladi?
Skiflar h ay o ti aks etgan tarixiy m a n b a la r, u la r asos 
solgan m a m lak a t h ududida yashayotgan qavm lar o ‘rtasida 
saqlanib qolgan adabiy syujetlar Prometey aslan skiflarning 
qahram oni b o ig a n ig a ishonch uyg'otadi. G erodot shunday 
afsonani keltiradi:
Prometey skiflarning shohi edi. Burgut nomidagi daryo 
toshib, ekinzorlarni bosgach, Prometey xalqini oziq-ovqat 
va boshqa zaruriy narsalar bilan t a ’minlay olmadi. Shundan 
s o ‘ng skiflar o ‘z shohlarini kishanlab tashladilar. Gerakl 
daryo bilan dengizni q o ‘sha oldi. Shuning uchun ham xalq 
o ' r t a s i d a g o ‘yo G e r a k l b u r g u t n i o ' l d i r g a n i h a m d a
Prom etey n i zan jird an ozod qilgani t o ‘g ‘risida olqishlar 
tarqalgan.
G ru zin olimi M .Y a.C h ik o v an i m a ’lum ot berishicha, 
E.Kenfler (XVII-XVIII) qadimgi yunon manbalari asosida 
Prometey haqidagi afsonalarni batafsil o ‘rganar ekan, uning 
shaxsiyatini sk if shohi Protofey nom i bilan b o g ‘laydi. 
E.Kenfler tadqiqotlariga k o'ra, Protofey M a g o ‘g avlodidan 
b o i i b , Yofasning o ‘g ‘lidir. U skif xalqining otasi deb tan 
olin g an. U n in g o s m o n d a n yerga olov olib kelishining 
mazmuni shundaki, u Qofqaz to g i a n d a n metall boyliklarini 
to p ish , qazish va o lo v d a to b lay olish q obiliyatiga ega 
b o ig a n .
Y uqoridagi dahllar tarixda Prometeyning o 'z muqobili 
b o i g a n l i g i n i k o ' r s a t a d i . D e m a k , P r o m e t e y o b r a z i

---

yaratilishiga skiflar shohi P rotofeyning shaxsiyati asos 
b o ‘lgan.
Jahon adabiyolshunosfigi hozirgacha Prometey haqidagi 
afsonalar yunon mifologiyasi mahsuli deb tushunadi. Aslida 
bu afsonalar turkiylarning qadimgi avlodi skiflar o g ‘zaki 
ijodida paydo b o ‘lgan h a m d a yunon yozm a adabiyotiga 
k o 'c h g a n , deb h is o b la sh h a q i q a t g a y a q in d ir . S k ifla r 
m a m la k a tin m g m arkaziy qismi h iso b lang an Q o fq az va 
Q o f q a z o r t i r e s p u b l i k a l a r i , K a s p iy va Q o r a d e n g iz
atrollarida yashaydigan xalqlar o g ‘zaki ijodida Prometey 
qahram onligini eslatuvchi rivoyat h a m d a afso n alarn in g
nam unalari k o 'p lab saqlangan.
Q o f q a z d a y a s h a y d ig a n x a lq la rn in g o g ‘zak i ijo did a 
«Amiran» eposi keng tarqilgan. 0 ‘rni kelganda t a ’kidlash 
lozimki, turkiylarning nodir eposlaridan biri « Q o ‘rqut ota 
k ito b i» d a A m iran h a q id a alo h id a d o sto n berilgan (IX 
qo'shiq). Q ofqaz xalqlari o 'rtasidag i rivoyatlarga k o ‘ra, 
A m iran Elburs tog'ida zanjirband qilingan. Abxazlarning 
A b rsk il. im eretlarn in g R o k a p i. a ja r la r n in g R o m p a p i, 
s v a n l a r n i n g R o k a n , a d i g e y l a r n i n g N a s r e n j a k k a b i 
qahram onlari ham Prometeyning muqobil obrazi sifatida 
o ‘z qiyofasiga ega. Prometey haqidagi afsonalar mazmuni 
A lisher N av o iy s h e ’rlarid a ham ifo d alan g an . Shoir bir 
ruboiysida shunday yozadi: