Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V



Download 7,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet113/190
Sana16.03.2022
Hajmi7,93 Mb.
#496288
1   ...   109   110   111   112   113   114   115   116   ...   190
Bog'liq
abdurashid abdurahmonov turkiy adabiyotning qadimgi davri

To ‘rtinchi afsona:
A frosiyob o ‘z ukasi A greraspni o ‘ldirishining boisi.
Afrosiyob jangda Eron shohi M anoshchihra (Manuchehr)ni 
asirga oladi. Afrosiyobning ukasi Agrerasp uni ozod qiladi. 
B u n d a n ja h li c h iq q an A fro siy o b o ‘z ukasini o 'ld ira d i 
(«Bundahshin»).
Beshinchi afsona:
Siyovushning A fro siy o b d an panoh s o ‘rab kclishi.
Ajam ning Sharqidagi Turkiston yeri Afrosiyob ixtiyorida 
edi. A jam , uning g ‘arbidagi Xijoz, Y am an Kaykovusga 
q a r a s h li b o 'lg a n . E r o n va T u r o n o ‘rta s id a g i ch e g a ra
A m ud ary o (Jayxun) orqali o ‘ta r edi.
K aykovus bir o ‘g ‘il k o ‘rdi. U ning nom ini Siyovush 
qo'ydilar. Butun d u nyoda bu n d an chiroyliroq o ‘g‘il y o'q 
edi. Bola m ashhur sark ard a R u stam q o 'lid a tarbiya topdi. 
20 yoshga to ig a c h . Siyovushni otasi qoshiga olib keldilar. 
Kaykovus uning yaxshi ishlarga va odobga o'rganganidan 
quvondi. Kaykovusning bir xotini bor edi. U M ozandaron 
sh o h in in g qizi edi. Bu xotin ju d a k o ‘zi s h o ‘x, chiroyli 
bo'lgan. U Siyovushni k o 'rib , unga oshiq b o ‘lib qolgan. 
Siyovush o 'g ay onasining s o ‘ziga quloq solmadi. U men 
otam ga bevafolik qila olm ayman deb jav o b berdi. Bundan 
g ‘azablangan ayol k o ‘p hiylalar ishlatdi, yolg‘on gapirib, 
Siyovushga tu h m a t qildi. N a tija d a o ta o ‘g ‘lini o ‘limga 
buyurmoqchi b o id i. A m m o Siyovushni Afrosiyobga qarshi 
urushga otlangan q o'sh in g a boshliq qilib yubordi.
S iyovush T u r o n g a kelib u r u s h qildi, yo v n in g k o ‘p 
askarlarini o ‘ldirdi. Shundan so 'n g Afrosiyob ikki kishini 
yuborib, sulh so'radi. Siyovush sulh tuzdi va bu haqda otasiga
218


xabar qildi. Otasi, men sulhni istamayman, deb javob berdi. 
S iy o v u sh . men b ev afo lik q il m a y m a n , o ‘z a h d i m d a n
qaytmayman, dedi. U endi otasining oldiga bora olmas, yo u 
yoqqa, yo bu yoqqa o ‘tishi kerak edi. U Afrosiyob oldiga bordi. 
Afrosiyob uni yaxshi qarshi oldi va Siyovushga o ‘z qizini berdi. 
Q o ‘shin E ronga qaytdi. A frosiyob Siyovushning odobi, 
mardligi, suvonyligidan xavotirlana boshladi va bu haqda o ‘z 
odamlari bilan maslahatlashdi. Nihoyat, Siyovushni oidirdilar. 
Siyovuslining xotini (Afrosiyobning qizi) homilador edi. Unga 
dori berib bolasini tushirmoqchi bo'ldilar. Afrosiyobning 
Piyron degan bir vaziri bor edi. U Siyovush bilan Afrosiyob 
o ‘rtasida tuzilgan sullining tashabbuskori b o ‘Igan edi. Piyron 
Afrosiyobning huzuriga keldi, uning qilgan ishini qoraladi. U, 
malikzoda sening yoningga keldi, senga xizmat qildi, u nima 
gunoh qilgan ediki, sen uni qatl ettirding. Endi Kaykovus va 
R u stam sendan uning xunini talab qiladilar, sen ulardan 
salomat qutulib ketolmaysan. Ular Turonni vayron qiladilar. 
Modomiki, sen Siyovushni o'ldirding, endi qizingni menga 
topshir, agar u o ‘g‘il tu g ‘sa, o ‘sha o ‘g ‘ilni Kaykovus va 
R u s t a m g a y u b o r a m a n , sh u b ila n u la r n i n g g ‘a z a b in i 
kamaytiraman, dedi.
Afrosiyob qizini Piyronga topshirdi. A m m o agar o ‘g ‘il 
tuqqan b o ‘lsa, o ‘sha bolani oidirishni buyurdi. Piyron shoh 
qizini uyiga olib ketib saqladi. Bir oy o'tm asdan Siyovuslining 
xotini o ‘g‘il k o ‘rdi. U xuddi otasining o ‘zi edi. Piyronning 
bolani oidirishga k o ‘ngli b o ‘lmadi. Unga Kayxisrav deb nom 
q o ‘yishdi va yashirincha tarbiyaladi. Afrosiyobga, qizing 
f a rz a n d k o ‘rdi, deb x a b a r qildi. A m m o o ‘g ‘il ekan in i 
bildirmadi. Bir qancha vaqt o'tgach, Afrosiyob qizini nima 
bola tu g‘di, deb so'radi. 0 ‘g ‘il, deb javob berdi Piyron, ammo 
uni o ‘ldirishga k o ‘nglim b o ‘lmadi, dedi u.
-
Keltir, - dedi Afrosiyob, uni k o ‘rayin. Piyron toza 
kiyimlar kiygizib Kayxisravni Afrosiyob qoshiga keltirdi. 
Afrosiyob uni k o ‘rgan zahoti yig‘lab yubordi va Siyovushni
2 19


o i d i r g a n i g a p u s h a y m o n edi. K ay x israv n i o ‘z y o nig a 
o ‘ltir g ‘izdi va u n in g y u zid an o 'p d i. P iy ro n g a b u bola 
c h o 'p o n la r orasida b o ‘lsm. ulg'ayganda, kimning zotidan 
ekanini bilmasin, deb buvurdi. Bolani c h o ‘ponlar q o ‘liga 
tarbiyalash uchun topshirdilar. O radan yetti yil o 'tgach, bir 
kuni Afrosiyob Piyronm o ‘z huzuriga chaqirdi va unga: 
B u g u n h ech u y q u m k e i m a y a p t i . H a m o n o ' s h a
g o ‘d a k n i n g a n d is h a s in i q i l m o q d a m a n . Q a n d a y qilib 
p od sh o h zo d a c h o ‘p o nlar q o ‘iida b o iis h i m um kin, riima 
ravo b o ‘lsa, o ‘sha ravo b o is in . borgin, uni keltirgin, - dedi.
Piyron ketdi. U ch o 'p o n la r yoniga keidi va bolani k o ‘rdi. 
Kayxisrav chavgon o 'y n a r edi. Piyron otdan tushib, piyoda 
uning yoniga keldi. Q uchoqlab b a g ‘riga bosdi. Q attiq o ‘pa 
boshladi va y ig i a b yubordi. Kayxisrav undan o ‘zini olib 
qochar edi. U Piyronga. ey otliq, senda uyat y o ‘qmi, nega 
ch o ‘pon bolasini bag'ringga bosib quchoqlaysan, dedi.
Piyron tangdil bo i d i . U aytdi: «Sen c h o 'p o n bolasi 
em assan, p o d sh o h zo d asan » . U bolani o tg a o i t i r g 'i z i b ,
y a s h ir in c h a A fro siy o b q o sh ig a keltird i. Y o i d a unga, 
A frosiyob oldiga ketayotganligini aytdi, u n d a n b o b o n g 
nim ani s o ‘rasa shunday ja v o b berish kerakki, u sendan 
qo'rqadigan bo im asin, deb tushuntirdi. Afrosiyob qoshiga 
yetib kelishdi. Afrosiyob bolaning komilligidan hayratda 
q o ld i. A f r o s i y o b P iy r o n g a , b u n i o lib b o r ib o n a s ig a
topshirginki, und an hech ajralmasin, men uning boshini 
so'raym an, deb o ‘ylab xavotir b o im asin , dedi. Piyron uni 
oiib borib, onasiga topshirdi.
Bir q anch a vaqt o 'tg ach , Siyovushning oidirilganligi 
xabari Kaykovusga borib yetdi. U nihoyatda g ‘azablandi, 
y i g i a b nola qildi. Barcha qora kiydi. Bir necha yil o ‘tdi. 
Lashkarboshilar ichida G u d arz degan o d am bor edi. Bir 
kuni u tushida shunday holni k o ‘rdi: bir odam u n g a o ‘g iin g
Gevni Turo n g ay u bo r. U borib Kayxisravni olib kelsin, dedi. 
G u d arz bu tushdan Kaykovusni x ab ard o r qildi. Kaykovus
220


Gevga buyruq berib, uni T u ro n g a j o ‘natdi. Gev yetti yil 
T u ro n d a b o i d i va Kayxisravni izlab topdi. U Kayxisravni 
va uning onasini q o ‘lga kiritib. Eron sari y o ‘l oldi.
Afrosiyob bo'lgan ishlardan xabar topib, uch yuz mard 
va ja su r yigitlarini P iyronga berdi va ularni q o ch o q lar 
o rtid a n j o ‘natdi. Gev u la r bilan ja n g qildi. B a ’zilarini 
o'ldirdi, b a ’zilarini qochishga m ajbur etdi. U Piyronni tutib 
oldi va o'ldirishga qasd etdi. Kayxisrav Piyronning unga 
k o 'p vaxshiliklar qilganligini aytdi va o ‘ldirmaslikni so'radi.
Gev, men uning qonini to ‘kam an, deb qasam ichganman, 
o ld i m ia s a m b o im a y d i, dedi. Kayxisrav unday b o ‘lsa sal 
q u log‘ini kesgin, shunda qasaming ham buzilmaydi, Piyron 
h am o m on qoladi, deb m aslah at berdi. Gev Piyronning 
q u lo g ‘ini sal kesdi va uni otiga bogMab q o ‘ydi. Gev va 
K ay xisrav E r o n g a K a y k o v u s h u z u rig a y etib kelishdi. 
Kaykovusning buyrug‘iga k o ‘ra, R ustam k atta q o ‘shinga 
bosh b o ‘lib T u r o n g a y u rish qildi. A fro siy o b n i yengib 
qochirdi, k o ‘p ellarni g‘orat qildi, asir va o'ljalarni q o i g a
kiritdi. Kaykovus bir yuz ellik yil yashab, so ‘ng vafot etdi.
Kaykovus vafotidan so‘ng taxtga Kayxisrav bin Siyovush 
o'tirdi. U tojni kiyganzahoti odamlarini yig‘di va Afrosiyobning 
ustiga yurish qilajagi va otasining qasdini olajagini bildirdi. 
Lashkarlari orasidan yuz ming kishini ajratib oldi va ularni Tusi 
Navdarga topshirdi. Ular Turonga yo‘I oldilar.
Afrosiyob bu ishlardan xabar topgach, u ham lashkar 
tortdi. Piyronni q o ‘shinga boshliq etib tayinladi. Q o ‘shinlar 
bir-biri bilan uchrashgach, qattiq urush boshlandi. Urushda 
Turon askari yengib chiqdi. Firibarz boshchiligidagi Eron 
q o ‘shini yengilib, bayroqni orqaga o'girib qochishga yuz 
tutdi. S o ‘ng Kayxisrav yana butun Eron lashkarlarini yig‘ib, 
Afrosiyobdan o ‘ch olishdan boshqa chora y o ‘q, deb e ’lon 
qildi, sipohlar uning atrofida jipslashdilar.
Afrosiyob ham barcha turk q o ‘shinini ja m qilgan edi. 
Kayxisrav Eron va Tu ro n o'rtasidagi chegaraga keldi. U
221


q o ‘shinni to 'r t qismga b o ii b , Tu ron g a kirish va g ‘anim 
lashk arlarin i o ‘ra b olishdan ib o ra t rcjasini e’lon qildi. 
G u d a r z g a A x tari koviyon deb a ta lg a n k a t ta b a y ro q n i 
topshirdi, unga q o ‘shib amakisi Firibarzni ham yubordi. Yana 
bir q o ‘shinni Girgin milod nomli boshliq q o ‘l ostida boshqa 
tomonga j o ‘natdi. Qolgan lashkarlami Rustamga berdi, yana 
Gushtahi nomli lashkarboshini ham u bilan j o ‘natdi. 0 ‘zi o ‘z 
manzilgohida qaror topdi. Agar biror lashkar yengilsa unga 
madad yuborar, yengsa ularni yana ruhlantirar edi. Bu xabarlar 
Afrosiyobga borib yetdi. Uning Garshiyuz nomli bir birodari 
bor edi. Siyovushni o id irg an shu edi. Kayxisrav shuni berishni 
talab qilar edi. Afrosiyob o ‘sha birodariga sonsiz-sanoqsiz 
lashkar berib, jangga j o ‘natdi.
K ayxisrav T u r o n g a sipoh to rtib kelgan b o ‘lsa ham , 
u la rn in g eng k o ‘pi G u d a r z q o ‘l o s tid a g i q o 's h i n edi. 
K oviyon t u g ‘i h a m o ‘s h a n d a , sen o ‘sha to m o n g a y o ‘l tu t, 
deb Afrosiyob unga topshiriq berdi.
Kayxisrav T u ro n qo'shinining yaqinlashganini, uning 
b osh lig‘i Piyron o ‘zining tarbiyachisi ekanini bilib, uni 
o id ir is h n i istamadi. Kayxisrav vakillar yuborib, Piyronga 
b unday x ab ar qildi:
-
Sening menda haqingbor. Sen meni otam va onam o ‘mida 
tarbiya etding, menga k o ‘p yaxshiliklar qilding, sen qaytgin, 
m ening q o ‘shinim bilan urush qilmagin, tokim g ‘alab a 
qozonsam sening haqingni oqlayman. Piyron uning elchilari 
va nomasini saqladi. Afrosiyob Piyronni o ‘z birodarlari va 
farzandlaridan ham ortiq qadrlar edi. Uni o'zidan keyin boshliq 
etishga m o ija l qilgan edi. Piyron o ‘z lashkarlari bilan olg‘a 
yurdi va G udarz q o ‘shini bilan urush boshladi. Gudarz Piyron 
q o ‘shiniga zarba berdi. Piyron shu urushda o'ldirildi. Uning 
h am m a birodarlari, Afrosiyobning yaqinlari, shular qatori 
Siyovushning qotili Garshiyuz ham asir qilindi.
G arshiyuzning qulog'ini kesib, ko'zini o ‘yib oldilar. U 
Siyovushga nim a qilgan bo'lsa, unga ham shuni qildilar va
222


qall eldilar. Kelgusi kuni Kayxisrav taxtga o itir d i, amakisi 
N am firam o 'n g q o ‘l tom onga o'ltirgandi, unga Kirmon va 
M a k r o n h o k i m l i g i n i l o p s h i r d i . S o ‘n g r a K a y x is r a v
G u d arzg a rninnatdorchilik izhor etdi, k o ‘p sovg'alar berdi 
va uni Isfahon h a m d a G u rg o n hokim ligiga tayin qildi. 
Boshqa lashkarlardan ham xabar keldi. Ular T u ro n yerida 
A frosiyobni o ‘ra b olgan cdilar. J a h o n A frosiyobga to r 
b o i g a n edi. Afrosiyob ham o ‘z lashkarlarining m a g i u b
b o ig a n i, Piyronning o id irilg a n i, G arshiyuzning h am m a 
a ’z o la r i, b a d a n i p o r a - p o r a q ilin g a n in i e s h itg a n edi. 
Afrosiyobning hali k o ‘p askari bor edi.
A f r o s i y o b o ‘g ‘li S h a y d a g a k o ‘p q o ‘shin b e rib , 
Kayxisravga qarshi kurashga j o ‘natdi. Shaydajodu hunariga 
usta edi. Kayxisrav uning jodusidan q o ‘rqib, q o ‘shinini olib 
chiqib ketdi. M aydonda faqat Quruq ibn Harxon nomli kar 
lash karb o sh i q o ‘l ostidagi bir qism askarni qoldirdi. U 
lashkar q o ‘shini bilan chorshanba kuni butun kun b o ‘yi 
ja n g qildi. N ihoyat, turk q o ‘shini chekindi va Kayxisrav 
lashkarboshisi ularni t a ’qib ctib bordi. Ular yetib borishib, 
Shaydani o td a n qu latd ilar va o id ir d ila r. T u rk q o ‘shini 
yengilib qochdi. Kayxisrav lashkarlari k o 'p asir va o i j a l a r
olib qaytdi.
A frosiyob bu x abarni eshitib, lashkarboshilikni endi 
kim ga topshirishni bilmay qoldi. N ih o y at k atta q o 'sh in
yig‘ib, o ‘zi bosh b o ig a n holda jangga otlandi.
Kayxisrav h am q o ‘shinini yig‘di. Uch lashkarboshisi 
o l d i n g a c h iq d ila r.. H u k m r o n l a r va m a l i k z o d a l a r
K ayxisravning atro fig a ja m b o ‘ldilar, u rush boshlandi. 
B u n d a y u r u s h n i hali j a h o n d a h ech kim k o 'r m a g a n .
Afrosiyob m a g i u b b o i i b chekindi. Kayxisrav uni t a ’qib 
etib, sh aharm a-shahar quvib yurdi. A m m o Afrosiyob hech 
bir jo y d a t o ‘xtamadi. Nihoyat, u T u ro n d an chiqib, Rum ga 
o ‘tib ketdi. Afrosiyobning yonida lashkarlaridan hech kim 
qolmadi.
223


U bir m arg 'z o rg a kelib qoldi. U yerda bir k o ‘l bor edi. 
Afrosiyob o ‘sha k o ‘lda suv ichida yashirindi. Uni axtarib 
topdilar v a tu tib Kayxisrav oldiga keltirdilar. Kayxisrav uni 
bandi qilishni, q a y ta n b olib ketishni va uch kun tinchlikda 
sa q la s h n i b u y u rd i. T o ‘rtin ch i kuni u A fro siy o b n i o ‘z 
h u z u r i g a c h a q i r d i va u n g a d ed i: « S iy o v u s h n i n e g a
o ‘ ldirding, sababini menga ayt». Afrosiyobning hech hujjati 
y o ‘q edi. K ay x israv uni o ‘lim ga b u y u rd i. G u d a r a z g a
b u y u r d i k i , b i r t o g ‘o r a o lib k e l s i n la r . A f r o s i y o b n i
yotqizdilar, o y o g 'i va q o ‘lini kesdilar, b o ‘g ‘zini q o ‘yga 
o ‘x sh atib , o ‘sha t o g ‘o r a u stid a uzdilar. S iy o v u sh n in g
b o ‘g ‘zini ham u xuddi shunday uzgan edi.
S o ‘n g ra Kayxisrav q o ‘shinni q ay tard i va o ‘z yurtiga 
keldi. U b arch a xalq va askarini yig'ib bunday dedi: «M en 
ja h o n d a n nimaniki lozim bo'lsa, topdim. Endi ja h o n ishini 
tark qilaman, m a m lak a td an chiqib ketaman. M am lak at va 
h u k u m a tn i b o s h q a r is h n i kim ni x o h la san g iz o ‘s h a n g a
b erin g» . U la r h a m m a l a r i g 'a m g i n b o 'ld i la r . Q a n c h a
yolvordilar, foyda qilmadi. U y an a dedi: «M enga o ‘lim 
k e l m o q d a , o ‘l g a n i m d a n s o ‘ng n im a n i q i l m o q c h i
bo'lsalaringiz, hozir shuni qilinglar».
Xaloyiq bildiki, hech narsa foyda bcrmaydi. Ular, bizga 
n o m z o d in g n i ta y in qil, to k im h o k im iy a tn i o ‘s h a n g a
topshiraylik, dedilar. U yerda L uhrasp o 'ltirg an edi. U 
podsh o h zo d alard an edi. Kayxisrav qo'lini o ‘sha tom onga 
uzatdi va jim b o ‘ldi. 0 ‘sha kecha Kayxisrav g‘oyib b o ‘ldi. 
Keyin uni hech kirn k o 'r m a d i . D ey d ilarki, K ayxisrav 
tog'larga chiqib ketgan va o ‘sha yerda vafot etgan. («Tarixi 
Tabariy», akademik A .Q ayum ov tarjimasi).

Download 7,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   109   110   111   112   113   114   115   116   ...   190




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish