Айзек азимов коинот оқимлари

Айзек Азимов. Коинот оқимлари (роман) 
Коинот тадқиқотчиси билан қиз элчихонага йўл олишди. 
Мажлис тугади. 
— 
Тугади? Ё Буюк Коинот, биз энди бошладик-ку! Мен 
сизга янги юлдуз портлаш шарт-шароитларини тушунтирмоқчи 
эдим. 
Эбл хижолатдан қимирлаб қўйди. 
— 
Бунинг зарурияти йўқ, доктор. 
— 
Бу жуда муҳим. Менга беш дақиқа вақт беринг. 
— 
Майли, гапира қолинг, — сўз қотди Файф. У жилмаярди. 
— 
Бошидан бошлай қолай. Галактика тараққиётининг 
дастлабки илмий мақолаларида таъкидланганки, юлдузлар 
қувватни ўз таркибларидаги ядровий ўзгаришлардан оладилар. 
Шунингдек маълум эдики, бу қувватнинг вужудга келиш шарти 
фақат икки хил ядровий реакция натижасидир. Иккала ҳолда 
ҳам водород гелийга айланиши керак. Биринчи реакция 
тўғридан-тўғри рўй беради, водороднинг икки ядроси икки 
нейтрон билан бирлашиб, гелийнинг битта ядросига 
айланадилар. Иккинчиси эса билвосита, бир неча жараённи 
босиб ўтади. Бу ҳолда ҳам водород гелийга айланади, лекин 
оралиқ жараёнлардаги ўзгаришларда углерод ядролари ҳам 
иштирок этади. Бу ядролар бирон-бир ўзгаришга учрамайди, 
унинг учун оз миқдордаги углерод ҳам жуда кўп водороднинг 
гелийга айланиши жараёнида қайта-қайта иштирок этаберади. 
Бошқача қилиб айтганда, катализатор бўлиб хизмат қилади. Бу 
нарсалар тарихий даврларда, инсоният фақатгина бир сайёрада 
яшаётган пайтида ҳам маълум эди. 
— 
Бу ҳаммага маълум бўлса, — эътибор қилди Файф, — сиз 
вақтни беҳуда ўтказяпсиз. 
— 
Бироқ, биз бундан бошқа ҳеч нарса билмаймиз. 
Юлдузларда бу икки хил реакциянинг қайси бири рўй бериши 
ҳеч қачон маълум бўлмаган. У ёки бу йўналишни асосий деб 
олган турли илмий йўналишлар доимо мавжуд бўлган. Лекин, 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
144

---

Айзек Азимов. Коинот оқимлари (роман) 
одатда умуман фикр оддий бир хулосага — водороднинг гелийга 
айланишига келиб тақалган. Менимча, Рикнинг назарияси мана 
бундай бўлган. Водороднинг гелийга айланиши жараёнида, 
баъзан шундай шарт-шароит вужудга келадики, бунда углерод 
ҳам иштирок эта бошлайди. Натижада, айтилган реакция 
жараёни тезлашиб, юлдуз қизий бошлайди. 
Коинотда турли оқимлар мавжуд. Буни яхши биласиз. 
Уларнинг баъзилари углеродлидир. Юлдузлар бу оқимларга дуч 
келиб қолганда, улардан катта миқдордаги атомларни юлиб 
оладилар. Лекин бу атомларнинг умумий миқдори юлдузнинг 
моддалари миқдори олдида билинмас даражада кам, ва улар 
юлдузга ҳеч қандай таъсир ўтказа олмайдилар. Бироқ, 
углероддан ташқари! Углеродга бой оқимлар орасидан ўтган 
юлдуз мувозанатдан чиқади. Мен, углерод атомларининг юлдуз 
бағрига кириб олиши учун неча йил - юз йилми ёки миллион 
йилми кетишини билмайман, лекин ҳар ҳолда, анча вақт керак 
бўлади. Бу нарса рўй бериши учун, оқим жуда кенг бўлиши, 
юлдуз эса унга кичик бурчак ҳосил қилиб кириши лозим. Юлдуз 
бағрига ўрнашган углерод миқдори маълум тўйиниш даражасига 
етгандан сўнг, юлдузнинг нурланиши тўсатдан ва кескин 
кўпаяди. Ташқи қатламлар даҳшатли портлашдан учиб кетадилар 
ва янги юлдуз туғилади. Хўш, бунга нима дейсиз? 
Жунц жавоб кутди. 
— 
Сиз, коинот тадқиқотчисининг бир йил илгариги 
сўзларини эслашга уринган Резидентнинг мавҳум гапларига 
асосланиб мана шуларни ўйлаб топдингизми? 
— 
Ҳа, ҳа. Бунинг ажабланадиган жойи йўқ. Коинот тадқиқи 
ана шу назарияни қабул қилишга тайёр. Агар Рик бу фикрни 
олға сурмаса, тез орада бошқа бир кимса албатта асослаши 
мумкин эди. Бу хилдаги назариялар авваллари ҳам таклиф 
қилинган, лекин улар жиддий қабул қилинмаган. Коинот 
тадқиқи техникаси яхши ривожланмаганлиги сабабли, ҳеч бир 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
145

---