Agrokimyo va tuproqshunoslik

Morfologik usul
, ya’ni V.V.Dokuchayev ishlab chiqqan tuproq profil to’zilishi, 
dala va laboratoriya sharoitida diagnostika tavsilotlari makro, mezo va 

---

93 
mikromorfologik usul bilan oddiy kо‘z, binokulyar lupalar va elektron mikroskop 
yordamida о‘rganiladi.
Solishtirma jug‘rofiy usul
, turli geografik sharoitda hosil bо‘lgan tuproqlarning 
genezisi, to’zilishi, xossa va hususiyatlari, tarqalishi va foydalanishi tо‘g‘risidagi 
ma’lumotlar tahlilidan iboratdir.
Solishtirma-tarixiy usullar.
Tuproq qoplamining о‘tmishdagi ahvoli, hozirgi 
paytdagi о‘zgarishlari – paleotuproqshunoslik fanining asosini tashkil qiladi. tuproq 
xossalari, tarkibi, unumdorligi va jamiyatda foydalanishligi tahlil qilinadi.
Tuproq qoplamining genetik-geografik tahlili asosida kichik maydondan 
yerlarning umumiy hususiyatlariga binoan kalit usuli bilan asosiy yer maydonlarini 
kam sarmoya va resurs tejamkorlik usullari bilan aniqlash imkoniyatini yaratib 
beradi. 
Monolit usuli.
Tuproq qoplamining genetik qatlamlar to’zilishini saqlagan 
holda monolitlar olinib laboratoriya sharoitida, tuproq fizik jarayonlarni 
modellashtirish asosida suv va to’zlar harakati, ionlar almashinuvi aniqlanadi.
Lizimetrlar usuli.
Tuproq qoplami dala va laboratoriya sharoitida, tuproq 
qoplami orqali tik yо‘nalishda singib о‘tadigan suv, to’zlar va oziqa moddalar 
miqdori mavsumiy ravishda aniqlanadi.
Tuproq rejim ko’zatuvlari,
kinetik jarayonlarni namlik, harorat, to’zlar va oziqa 
miqdorini mavsumiy, oylar, fasl, yillar va о‘simlik vegetatsiyasi davridagi о‘zgarish 
parametrlari aniqlanadi.
Balans usuli.
Tuproq hosil bо‘lishi jarayonlarining kinetikasi ma’lum bir vaqt 
о‘tganda issiqlik, suv, to’z, azot va boshqa moddalarning hajmiy kо‘rsatgichlarini 
kelish va ketish kattaligini aniqlash masalalarini qayd etishdan iboratdir. 
Tuproq tarkibidagi harakatchan oziqa moddalarning miqdorini suv, kislota va 
ishqorlarning kuchsiz eritmalari yordamida ajratilib aniqlash usullari.
Aerokosmik usullari
bilan tuproq qoplamining yer yo’zida joylanish namligi, 
zichligi, to’zlar, va gumus miqdori turli balandlikda suratga olish uslublari yordamida 
о‘rganish. 
Radioizotop usuli
bilan tuproq, о‘simlik va boshqa ekotizimlarda kimyoviy 
elementlarning miqdori va harakati aniqlanadi. Izotop usuli bilan tuproq nisbiy va 
absolyut yoshi ham aniqlanadi. 
Tuproq fizik nuqtai nazardan uch fazali sistema hisoblanadi, ya’ni qattiq, suyuq 
(tuproq eritmasi) va gazsimon (tuproqdagi havo) fazalardan tarkib topgan. 
Tuproqning qattiq fazasi-qismi mineral hamda organik moddalardan iboratdir. 
Tuproqning mineral qismi quruqlikning yo’za qatlamidagi tog‘ jinslarining nurashi 
natijasida paydo bо‘ladi. Yerning qattiq qobig‘i - Litosfera har xil mineral va 
magmatik (zich-kristal), chо‘kindi va metamorfik tog‘ jinslardan tashkil topgan. 

---

94 
Minerallar tabiatda kvars (SiО
2
) va kalsiy karbonat (СaСO
3
) singari qattiq, neft 
(С
n
Н
n
), suv (Н
2
O) kabi suyuq hamda karbonat angidrid (CO
2
) singari gaz holida 
uchraydi.