Agrokimyo va tuproqshunoslik

Talabaning bilimini sinash uchun savollar 
1. Tuproqshunoslik fani qachon paydo bо‘lgan? 
2. Tuproqshunoslik fanining asoschilari kim? 
3. Tuproq qachon paydo bо‘lgan? 
11-MAVZU. TUPROQ HAQIDAV UMUMIY TUSHUNCHA, UNING 
VOSITALARI, UNUMDORLIGI VA MORFOLOGIK BELGILARI 
REJA 
1. Tuproq profilining tuzilishi. 
2. Tuproqning morfologik belgilari. 
3. Tuproq profilining mikro morfologik tuzilishi. 
4. Tuproq morfologik belgilarini o‘rganishning tuproqshunoslikdagi 
ahamiyati. 
1. Tuproq paydo bo‘lish jarayonlari natijasida tuproqning ona jinslardan farq 
qiladigan muhim qator tarkibiy qismlari, xossalari va belgilari yuzaga keladi. Bu 
o‘zgarishlar tuproqning profilida o‘z aksini topgan bo‘ladi. 
Tuproq profili - tuproq genetik gorizontlarining vertikal yo‘nalish bo‘yicha 
muayyan tarzda almashib turishi natijasida yuzaga keladigan tashqi qiyofasidir. Tuproq 
profilini tashkil etuvchi genetik gorizontlar o‘ziga xos tashqi morfologik belgilari bilan 
ajralib turadi. Ana shu belgilar asosida tuproqlarni ona jinslaridan va bir-biridan farqlab 
ajratish hamda tuproq paydo bo‘lish jarayonlarining borishi, uning jadalligi haqida 
umumiy tasavvurga ega bo‘lish mumkin. Tuproqning morfologiyasi haqidagi asosiy 
fikrlar V.V.Dokuchayev tomonidan aytilgan bo‘lib, S.A.Zaxarov uni takomillashtirdi. 
Tuproqning asosiy morfologik belgilariga: tuproq profilining tuzilishi, tuproq va 
uning alohida gorizontlarining qalinligi, rangi (tusi); mexanik tarkibi; strukturasi; 
qovushmasi; yangi yaralmasi va qo‘shilmasi singarilar kiradi. Bularni o‘rganish 
maqsadida tuproq chuqur (razrez) lari kovlanadi (1-rasm).
1-rasm. Tuproq chuquri (kesmasi, razrezi).
 

---

95 
Tuproq profilining tuzilishi. 
Aytilganidek, tuproq profili qator genetik 
gorizontlardan iborat. Tuproq gorizontlari - tuproq paydo bo‘lish jarayonlari 
natijasida paydo bo‘ladigan va odatda yer yuzasiga parallel yo‘nalgan, deyarli bir xil 
tuzilishli hamda o‘zining morfologik (tashqi) belgilari bilan ajralib turuvchi tuproq 
qatlamlaridir. 
Chim, o‘rmon to‘shamasi 
dasht kigizi,
Chirindili- akkumulyativ 
(gumusli) gorizont 
Ellyuvial (yuvilma)
gorizont 
Gorizontchalar 
Kolloidlar to‘plangan
Karbonatlar to‘plangan illyuvial
(shimuvchi)
Gips shimilgan
gorizont 
Suvda oson eriydigan tuzlar
keltirilgan 
Ona jins