Agrokimyo va tuproqshunoslik

Suvli so‘rim tayyorlash. 
Analizga olingan tuproqda analitik tarozida 50 g 
o‘lchab, 500 ml li shisha idishga solinadi (1-rasm) va ustiga 250 ml (tuproqqa 
nisbatan 5arta ko‘p) distillangan suv qo‘yiladi. Idishning og‘zi shisha yoki rezinka 
tiqish bilan mahkam bekitiladi va eritma 5 minut chayqatiladi. 
1-rasm. Shisha idishlar va suvli so‘rimni suzish 
So‘ngra eritma qalin burma filtr orqali boshqa idishga tiniq bo‘lguncha suzib 
olinadi (1-rasm). Suzib olingan eritma suvga suvli so‘rim deyiladi. So‘rim tiniq 
bo‘lishi kerak. Serchirindi qalamdan tayyorlangan so‘rim och sariq rangli bo‘lishi 
mumkin. Bu esa eritmada suvda eriydigan chirindi birikmasi (masalan, kren 
kislota) borligini ko‘rsatadi. 
Suvli so‘rimning himiyaviy tarkibida o‘simlik hayoti uchun zararli 
birikmalar bor-yo‘qligi sifat analizi bilan aniqlanadi. Ammo har qaysi birikmaning 
tuproqqa nisbatan necha prosentni tashkil etishi miqdoriy analiz yordamida 
aniqlanadi. 
Odatda suvli so‘rim tayyorlangandan keyin, uning tarkibida xlorid, sulfat 
singari tuzlar borligini va so‘rim reaksiyasini sifat analizi o‘tkazish bilan aniqlab, 
so‘ngra miqdoriy analizga o‘tiladi. Bu esa tuproqda qanday zararli tuzlar borligini 
va ularning taxminiy miqdorini bilishga hamda miqdoriy analiz o‘tkazishga 
yordam beradi. Shuningdek, to‘liq jihozlanmagan yoki reaktivlar yetarli bo‘lmagan 
laboratoriyalarda ishni osonlashtiradi. 
Biz quyida sifat analizi va miqdoriy analiz metodlarini bayon etamiz. 
Sifat analizi. 
Suvli so‘rimda xlor tuzlar borligini bilish uchun so‘rimdan 
toza probirkaga 3-4 ml chamasida olib, ustiga 1-2 tomchi kumush nitrat (AgNO3) 
10 % li eritmasidan tomiziladi. Probirkada hosil bo‘lgan pag‘a-pag‘a oq cho‘kma 
xlorli tuzlar birikmasi borligini ko‘rsatadi. Cho‘kmaning ko‘p ozligiga qarab xlor 
tuzining taxminiy miqdori aniqlanadi. 
Sulfat kislota tuzlari borligini bilish uchun toza probirkaga solingan 3-4 ml 
so‘rim ustiga 1-2 tomchi bariy xlorid (BaCl2) ning 10% li eritmasi tomizilsa 

---

268 
mayda oq cho‘kma hosil bo‘ladi. Cho‘kmaning ko‘p-ozligiga qarab, sulfat kislota 
tuzining miqdorini taxminan aniqlash mumkin. 
Kalsiy kationi borligini bilish uchun so‘rimdan toza probirkaga 5-6 ml 
olinadi va unga sirka kislota tomiziladi. Eritma kuchsiz ksilotali holatga kelguncha 
qizdirilgandan keyin ustiga 1-2 tomchi ammoniy oksalat [(NH
4
)
2
C
2
O
4
] eritmasi 
tomiziladi. Hosil bo‘lgan cho‘kmaning ko‘p-ozligiga qarab kalsiy kationi borligi 
va uning taxminiy miqdori aniqlanadi. 
Ishqoriylikni probirkadagi 3-4 ml so‘rim ustiga 1-2 tomchi fenolftalein 
tomizilganda paydo bo‘lgan pushtirangning to‘qligiga ko‘ra aniqlanadi.
Ishqoriylikni 
probirkadagi 3-4 ml so‘rim ustiga 1-2 tomchi fnolftalein 
tomizilganda paydo bo‘lgan pushti rangning to‘qligiga ko‘ra aniqlanadi.