Agrokimyo va tuproqshunoslik

Gumus mikdori
2-9 %. Tynpois reaksiyasi neytralga yakin. Chimli-podzol 
tuproklar.Tayga urmon zonasining YEvropa va Osiyo kismi janubiy rayonlarida 
tarkalgan bulib.uziga kos aloxida zonachani tashkil etadi. Umumiy maydoni 185 
mln.gektar. Bu tuprok ichki jarayon - podzol va chimli jarayonlarning birgalikda 
ta'siri natijasida, ya'ni utsimon usimliklari bulgan urmon ostida yoki Chimli - podzol 
tuproklarning tarkibi va xossalari kupincha podzollanish va chimli jarayonlarning 
rivojlanishiga.shuningdek xaydaladigan erlarda ularning madaniylashish darajasiga 
bevosita borlik. Tuprokning yukori katlamlarida gumus mikdori 2-4 % bulib, pastga 
tomon kamayib boradi. Gumus tarkibida fulvokislotalar kup. ChImli podzol 
tuproklarning asoslar bilan tuyinish darajasi 50-70 foiz. Muxit reaksiyasi kislotali. 
Ozi^ moddalarga kambagal. N - 0,1-0,2. R-0,05-0,07 dan 0,1-0,16 foizgacha kaliy 1-
1,25 foiz. Strukturasi yaxshi ifodalanmagan. Zichligi yukori katlamlarida 1,15-1,3 g-
sm kub pastga tomon oshib boradi. (1,40-1,60 g-sm kub) umumiy kovakligi 54-58 %. 
25
-MAVZU. NAM SUBTRORPIK ZONASINING QIZIL VA SARIQ 
TUPROQLAR. 
REJA 
1. Tarqalishi, maydoni va tabiiy sharoitlari 
2. Qizil tuproqlar tо‘zilishi klasifikatsiyasi, tarkibi va xossalari. 

---

187 
3. Sarik tuproqlar tо‘zilishi, tarkibi va xossalar 
4. Qizil va sarik tuproqlardan qishloq xо‘jaligida foydalanish 
1. Nam subtropik о‘rmonlar uchun kо‘proq qizil, sarik va podzollashgan 
subtropik (podzollashgan sarik) tuproqlar xarakterli. 
Nam subtropiklarning tuproqlari Kavkaz ortida, Grо‘ziyaning Qora dengiz 
bо‘yi noxiyalarida tarqalgan. Bundan tashkari Ozarbayjonning Lenqorandagi 
Talish tog‘lari yonbag‘irlarida sarik tuproqlar uchraydi. Nam subtropiklarning 
qizil va sarik tuproqlari 0,6 mln. gektarni tashkil etadi. 
Iqlimi. Nam subtropiklarning tuproqlari nam va iliq iqlimli sharoitda hosil 
bо‘ladi. Yog‘inlar miqdori 1000-2500 mm. Asosan kо‘z-kishda yog‘inlar kо‘proq 
va xavoning nisbiy namligi juda yuqori (75-80 foiz). 
Havoning о‘rtacha yillik harorati 13-15 
0
S, iyulda 21-23
0
S va yanvarda 5-
7
0
S. 10
0
S dan yuqori xararatning umumiy miqdori 3 000-4000
0
S. Usish davri 240-
250 kun. 
Relyefi va tuproq paydo qiluvchi ona jinslari. Qizil va sarik tuproqlar dengiz 
satxidan 600 m gacha bо‘lgan balandlikda, asosan tog‘oldi kir-adirlarda va pastki 
tog‘larda tarqalgan. Qora dengiz kirgoklari bо‘ylab tarqalgan qizil tuproqlar 
Ajariya tog‘ tizmalari yonbag‘irlarining dengiz satxidan 90 dan 250-400 m gacha 
balandligida uchraydi. 
Asosiy tuproq paydo qiluvchi jinslari andezitlar, bazaltlar, profilli tuflar kabi 
otkindi jinslar va shuningdek uchlamchi davr chо‘kindi jinslarining nurash 
maxsulotlaridan iborat. Pastkam xududlarda ona jinslar allyuvial va delyuvial- 
prolyuvial gilli qumli va shagal-valunli yotqiziqlar xisoblanadi. 
O’simliklari. Yog‘inlarning kо‘p va haroratning yetarli bо‘lishi tabiiy va 
madaniy о‘simliklarning tez usib rivojlanishiga imkon beradi. Yaprokli Qalin 
о‘rmonlarda grab(Sagrtsh betulus), buk (Fagus orentalius), kashtan (Castanea 
sativa) va boshqa daraxtlar, о‘rmonlar ostida esa rododendron (Rhododendron 
pontisum), lavr (Lonrocerasus officinalis) usadi. О‘rmonlarda paporotniklar 
(kirkkо‘lok) ham keng tarqalgan. 
2. Qizil tuproqlar. Podzollashmagan tipik qizil tuproqlarning profili 
kuyidagicha tо‘zilgan: A
0
-3-4 sm, chim yoki paporotnik (kirkkо‘lok) ning chala 
chirigan qoldiqlari va daraxtlarning xazonlaridan iborat о‘rmon tо‘shamasi; A
1
- 
gumusli gorizont, bо‘zgish-tо‘q jigarrang, uvokli-donador strukturali, og‘ir qumoq 
yoki soz mexanik tarkibli, g‘ovak qovushmali bо‘lib, kirkkо‘loklarning kо‘plab 
ildizlari uchraydi; qalinligi 20-25 sm; B-о‘tuvchi gorizont, о‘z navbatida B
1
va B
2
ga bulinadi; B
1
-bо‘zgish - qizil, uvokli, og‘ir qumoq yoki qumoq, zichrok; B
2
-
qо‘ng‘ir-qizil, qora va och sarik doglar uchraydi, ancha zich uvokli, og‘ir qumoq 
yoki soz tarkibli; 

---

188 
V- gorizontining umumiy qalinligi 35-45 sm dan 70-80 sm gacha; C- tuproq 
ona jinsi, rangi bir xil emas, umuman qizil rangli bо‘lib, temir, marganetsning 
yirik qora konkretsiyalari va och sarik kremnezyom doglari uchraydi, 
yongoksimon uvokli, og‘ir qumoq, zich qovushmali.