|
Yog`och qurilish materiallari va buyumlari
Reja:
Yog`ochning turlari
Yog`ochlarning mikrotuzulishi
Yo`g`ochlarning asosiy xossalari
Yog'och eng qadimgi qurilish matcriali bo`lib, yer sharida notekis tarqalgan. O’rmon qayta tiklangani uchun yog'och bilmas-tuganmas qurilish materiallari va buyumlari zaxirasidir. Yog'och tayyorlanadigan o'rmonlar Rossiya, Xitoy, Ukraina, Kavkaz, Qozog'iston kabi mamlakatlarda ko'plab uchraydi. Yog'och yuqori mustahkamlik, qayishqoqlik, issiqlik izolatsiyalovchi, suv va organik
erituychilarga chidamlilik xususiyatlariga ega. Yog'och oson qayta ishlanadi, yelimlash. mix qoqish mumkin. Amnio tolasimon tuzilishi tufayli xossalarining turliligi. namlikdan dcformatsiyalanishi, yonuvchanligi, chirishi kabilar yog'ochning kanichiligidir. Qurilishda yog'och xari, taxta, shpal, brus hollarida ishlatiladi. Yog'ochni qayta ishlaganda shchosil bo'lgan payraha va qipiqdan fibrolit, arbolit, yog'och tolali va yog'och payrahali plitalar tayyorlanadi. Yog'ochning sifati Lining turiga bog'liq. Yog'och olmadigan daraxtlar ignabargli va bargli turlarga bo'linadi. Ignabargli daraxtlarga qarag'ay, qoraqarag'ay, tilog'och, oq qarag'ay. kedr va boshqalar kiradi. Bargli daraxtlarga eman. oqqayin, qora qayin, shumtol, arg'uvon kabilar kiradi. Markaziy Osiyo tog'larida o'sadigan archa va tcrak. ko'k terak, chinor kabilar bino va inshootlar qurilishida to'sin, ustun. pol, shift, muqarnas, karniz, eshik, rom kabi buyumlarni olishda ishlatiladi. Chinor. yong'oq va nok daraxtidan shkaf, javon va turli o'ymakor buyumlar ishlanadi. Daraxt ildiz, tana va shox-shabba qismlaridan iborat bo'lib, ularning ko'lami daraxtning turiga bog'liq bo'Iadi. Daraxtning tana qismi 60-90V ni tashkil etib, sanoatda qayta ishlashda katta aha miyatga egadir. Yog'ochning makrostrukturasini oddiy ко`p yoki lupa yordamida. mikrostrukturasini esa faqat mikroskop yordamida o'rganish mumkin. Yog^och makrostrukturasini tanani tangtnsial, radial va ko’ndalang qirqimlari yordamida o'rganiladi (13.1-rasm) Daiaxt tanasi o'zak, yog'ochlik, kambiy va po'stloq qismidan ibortt bo‘ladi. O'zakjuda bo'sh bog'langan hujayralardan iborat bo'lib, kichik mustahkamlikka ega va namlik ta'sirida tezchiriydi. Po'stlog'i tashqi qobiq va ichki lub qatlamlaridan tashkil topgan bo'lib, daraxtning tashqi muhit ta’siri va mexanik shikastlanishlardan saqlaydi. Lub qatlami orqali o'sayotgan daraxt oziqlanadi. Lub qatlami ostida yupqa kambiy huja> ra qatlami joylashgan. Haryili daraxtning o'sish davrida kambiy po'stloq va ichki tomonga yog’och
hujayralarini suradi va yog'ochlik kcngayib boradi. Shu sababli, daraxtning ko'ndalang kcsimida villik halqalar hosil bo'Iadi. Yillik halqalar ikki qatlamdan iborat: bahorgi — bahor va yozning boshida, yozgi - yozning oxirida hosil bo'lgan yog‘och qatlamlari. Bahorgi yog'och qatlami och rangli yirik yupqa hujayralardan iborat bo'lib,
yozgi qatlam esa to'q rangli mayda pishiq hujayralardan iborat. Daraxtlar mag‘izli (qarag'ay. cnian, kedr) va mag'izsiz (qayin, zarang, olxa) turlarga bo'linadi. Mag'izli daraxtlarda mag'iz va po'stlog'osti qatlami. mag'izsiz turlarida esa faqal po'st!og‘osti qatlami bo'Iadi. Ba'/i daraxtlarda (qoraqarag'ay, oqqarag'ay, qoraqayin) yog'ochlik ning markaziy qismi mag'izning barcha xossalariga ega bo'lib. rangli chetki qismlari rangidan farq qilmaydi va yetilgan yog'ochlik deyiladi.
Daraxtda namlik va ozuqa o'zak nurlari orqali ko'ndalang
kesim bo'yicha tarqaladi. Ignabargli daraxtlarda ular juda tor bo'lib, mikroskop ostida ko'rinadi. Yog'och o'zak nurlaridan mexanik ta’sirlar ostida tez sinadi. Yog‘och mikrostrukturasi mikroskopda ko'rilsa, uning strukturasi o*lik hujayralardan iboratligi ma'lum bo'Iadi. Tirik hujayra po'st. uning ichidagi protoplazma, hujayra shirasi va protoplastdan (mag'iz) iborat. Hujayraning po'sti, asosan. Yuqori molekular selluloza (klctchatka). (СлН |нО,)п dan iborat. Hujayralar o'tkazuvchi. mexanik va lo'plovchi turlari farqlanadi. O'tkazuvchi hujayralar namlik va ozuqani yuqoriga ko'taradi. Ular naycha va traxeidlarga bo'linadi. Ignabargli daraxtning tanasida naychalar bo'lmaydi: u asosan. uzunchoq hujayra - traxeidlardan tuzilgan. Iraxcidlar orasida smola bilan to'lgan yo'llar bo'Iadi. Mexanik hujayralar devorlarining qalinligi bilan xarakterlidir. Tuzilishi va xossalari jihatidan yog'och tabiiy kompozitsion materialdir.
Fizik xossalar. Yog'och tarkibi, asosan, sellulozadan iborat. zichligi o'zgarmas 1,54 g/sm ’ bo'Iadi. Yog'ochning o'rtacha zichligisa uning turiga nisbatan o'zgaruvchan bo'Iadi. Hatto bir turdagi yog'ochning o'rtacha zichligi daraxtning o'sgan joyi, ob-havosi. tuprog'i tarkibiga qarab o'zgaruvchan bo'Iadi. Yog'och namligining oshishining o'rtacha z ic h lig ini oshiradi Shuring uchun Qarag'ay yoR'ocfii mikostrukturasi:
yog'ochning slandart o'rtacha zichligi nisbiy namligi 12% bo'lganda niqlanadi. Yog'ochda gigroskopik va kapillar namlik bo'Iadi. Gigroskopik namlik to'qima dcvorlarida shimilgan, kapillar namlik to'qima va to'qimalar aro bo'shliqlarda bo'Iadi. Gigroskopik namlik chegarasi 30%, to'liq namligi (gigroskopik va kapillar namlik) 30% ortiq, yangi kesilgan yog'och 40—120% bo'Iadi. Yog'och suvda uzoq muddat saqlanganda namligi massaga nisbatan 200
Do'stlaringiz bilan baham: |
