Agrobiznes va raqamli iqtisodiyot fakulteti agrobiznes va marketing kafedrasi

1.2. Menejment madaniyati va uning darajasi.
Ba’zi balandliklar har xil bolgani kabi, madaniyat ham xar bir kishida bir xil darajada bo‘lmaydi. Shuning uchun madaniyat darajasi haqida gapirilganda: umumiy madaniyat darajasi va ma’lum bir ma’noda madaniyat darajasi, ma’lum bir xususiy madaniyat darajasiga to‘xtalib o‘tish lozim.
Umumiy madaniyat darajasi quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
-Ta’lim-bu tizimlashtirilgan bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtirishning etarli darajasi.
-Tarbiya-insonning yaxshi xulq-atvor bilan qanchalik tanish ekanligi, jamiyatda etarlicha o‘zini tutishi va atrofdagi odamlarni hurmat qilish uchun ishlatilganligini ko‘rsatadi.
-Fikrlashning mustaqilligi, mustaqil fikrlash qobiliyatining rivojlanishi. Menejment madaniyati inson madaniyatining tarkibiy qismi bo‘lish bilan birga qator o’ziga xos xususiyatlarga xam ega. Madaniyatga ega bo’lish menejer uchun faqat zarur emas, balki shartdir, chunki xar bir tashkilotning xar bir bo‘linmasi samarali ishlashi uchun uning xodimlari yuksak madaniyatga ega bo‘lishlari kerak.
Menejment madaniyati darajasi xodimlar, ayniksa, menejerlar madaniyatini, menejment jarayoni madaniyati, boshqaruv texnikasi, mehnat sharoitini aks ettiruvchi ko‘rsatkichlar bo‘yicha baholanadi. Menejment madaniyati unsurlarining turli-tumanligi boshqaruv jarayonida turli-tuman me’yorlarga, jumladan, axloqiy, huquqiy, iqtisodiy, tashkiliy, texnikaviy, estetik meyorlarga rioya qilish zaruriyatini keltirib chiqaradi.
Boshqaruv jarayonida turli-tuman texnika - oddiy kalkulyatordan tortib murakkab АКТ vositalarigacha qo‘llaniladi. Menejerlar bunday texnika imkoniyatlaridan maqbul foydalanish yoilarini bilishlari lozim, bu boshqaruv madaniyati darajasini bildiradi.
Ahloqiy meyorlar insonning ahloq va odob sohasidagi xulqini tartibga soladi. Ular jumlasiga ijtimoiy burchni to‘g‘ri tushunish, kishi urtasida insoniy munosabat va o‘zaro xurmat, vijdonlilik, xakikatguylik, kamtarlik va hakfzolar kiradi.
Boshqaruv jaaryonida axlokiy meyorlarga rioya qilish uning madaniyati yukori darajasidan dalolat beradi. Menejmentda huquqiy meyorlar davlat-huquqiy va tashkiliy-huquqiy meyoriy hujjatlar da aks etadi. Uning jumlasiga davlat korxonasi to‘g‘risida qonun, tadbirkorlik haqida, mulk to‘g‘risida qonunlar kiradi. Lekin qonunlar xar bir korxonaning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga ololmaydi. Shu
sababli, xar bir korxona, qonunga asoslangan holda, korxonada ishlab chiqarishning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga oluvchi meyoriy qoidalar o’rnatiladi.
Iqtisodiy meyorlar korxona faoliyati jarayonida erishilishi lozim bo'lgan iqtisodiy ko‘rsatkichlarni belgilaydi. Ular jumlasiga moliya-kredit meyorlari, ssudalar olish tartibi, amortizatsiya meyorlari, maxsulotning hisoblangan bahosi, foyda meyori, rentabellik meyori, fondlar uchun tulovlar, byudjetga to’lovlar, iqtisodiy rag‘batlantirish meyorlari kiradi.
Tashkiliy meyorlar tashkilot tarkibini, alohida bo‘linma va shaxslar faoliyati tarkibi va tartibini ichki tartib faoliyat turlarini, xodimlar vazifalarini, axborotni kayta ishlash va foydalanish jarayonini belgilaydi.
Texnikaviy meyorlar korxonaning va uning bo‘linmalarining boshqaruv uchun zarur uskuna, texnika va transport vositalari, asboblar bilan qurollanganlik darajasini bildiradi.
Estetik talablar va meyorlar xam boshqaruv jarayonida qo‘llaniladigan texnika vositalari va uskunalari, xam boshqaruv xodimlarini o‘rab turuvchi tashqi muhit uchun belgilanadi.
Menejment madaniyati tarkibiga boshqaruv xodimlari madaniyati, boshqaruv jarayonlari madaniyati, mehnat sharoiti madaniyati va hujjatlar yuritish madaniyati kiradi. Boshqaruv madaniyatini takomillashtirish - uning barcha unsurlarini takomillashtirish demakdir.
Menejment madaniyatining asosiy elementlari quyidagilardir:

1. 
   boshqaruv bilimlari, tegishli fikrlash, his-tuyg‘ular vakayfiyat;
   

2. bilim, normalar va xulq-atvor namunalarini amalga oshiriladigan boshqaruv va tashkiliy munosabatlar;
3. ijodiy xarakterga ega bo'lgan va jamiyatning qadriyatlarini shaxsiy xatti-harakatlar madaniyatiga oikazish imkonini beruvchi boshqaruv faoliyati;
4. eng muhim huquqiy, axloqiy, tashkiliy, iqtisodiy va texnik me’yorlar.
Tashkiliy madaniyat quyidagi elementlarni o‘z ichiga oladi:
1. E’tiqodlar-tashkilotda nima to‘g‘ri ekanligi haqida xodimning fikrlarini hisobga olish;
2. Tashkilotda hukmronlik qiladigan qadriyatlar tashkilotda muhim ahamiyatga ega bo'lgan narsalarni aniqlaydi. -fadriyatlar ifodalanishi mumkin bo'lgan sohalarga quyidagilar kiradi: odamlarga g‘amxo‘rlik qilish va ularga hurmatini joyiga qo‘yish, iste’molchilarga g‘amxo‘rlik qilish, tadbirkorlik, xizmatchilarga murojaat qilishda adolat va boshqalarni o‘z ichiga oladi.
3. Normalar-bu yozilmagan xatti-harakatlar qoidalari bo‘lib, odamlarga qanday munosabatda bo‘lishni va ulardan nimani kutishlarini o‘rgatadi.
4. Xatti-harakatlar-odamlar ish jarayonida va boshqalar bilan o‘zaro munosabatlarda o‘z ishlarida ishtirok etadigan kundalik harakatlardir (shuningdek, muloqotda ishlatiladigan til).
5. Psixologik iqlim-bu guruhning ichki aloqalarining barqaror tizimi bo‘lib, hissiy kayfiyat, jamoatchilik fikri va faoliyat natijalari bilan namoyon bo‘ladi. Tashkilotdagi iqlim - odamlar tashkilot yoki bo‘linmada mavjud bo'lgan madaniyatni qanday qabul qilishlari, ular haqida o‘ylashlari va his qilishlaridir. Bu munosabatlarni o‘rganish orqali baholanishi mumkin.
6. Tashkiliy iqlim. Bu makonni jismoniy tashkil etish, xodimlarning o‘zaro muloqot uslubi va mijozlar va boshqa begonalarga nisbatan xodimlarning xatti-harakati bilan yaratilgan umumiy tuyg‘u hisoblanadi. Ushbu komponentlarning hech biri tashkilotning umumiy madaniyatini ifodalamaydi. Biroq, ular birgalikda tashkiliy madaniyat haqida fikr yuritishga asos bo‘lishi mumkin.
Tashkiliy madaniyatlar turli yoilar bilan shakllantirilishi miunkin bo‘lsada, jarayon odatda bir shaklda yoki boshqasida quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi:
1. Ba’zi bir shaxs (asoschisi) yangi korxona yaratishga qaror qiladi.
2. Ushbu shaxs boshqa (yoki undan ko‘p) asosiy shaxsni jalb qiladi va asoschining g'oyalarini tarqatadigan asosiy guruhni yaratadi. Shunday qilib, guruhning barcha a’zolari bu g‘oyalarni qoilab-quvvatlab, ular usida ishlash mumkin, ular uchun xavf tug‘dirishi mumkin va ular buning uchun vaqt, pul va energiya sarflashlaydilar.
3. Asosiy guruh zarur mablagiami qidirish, patent va litsenziyalarni olish, kompaniyani ro‘yxatdan oikazish, uning joylashuvini aniqlash, binolarni ijaraga berish va hakazolar bilan shug‘ullanadilar.
4. Ayni paytda boshqa shaxslar tashkilotga qo‘shilishadi va uning tarixi shakllana boshlaydi.
Tashkiliy madaniyatni shakllantirish ijtimoiy-psixologik muhitga, xodimlarning xatti-harakatlariga konstruktiv ta’sir ko‘rsatishga urinishdir. Tashkilot madaniyati doirasida muayyan nuqtainazarlarni, qadriyatlar tizimini yoki tashkilot xodimlarining "dunyo modeli"ni shakllantirib, kerakli xatti-harakatlarni tahmin qilish, rejalashtirish va rag‘batlantirish mumkin. Shu bilan birga, ushbu tashkilotda o‘z-o‘zidan tashkil etilgan korporativ madaniyatni hisobga olish har doim zarur hisoblangan. Ko‘pincha biznes muhitida rahbarlar o‘z korxonalarining falsafasini shakllantirishga harakat qilishadi, u erda ular progressiv qadriyatlar, meyorlar e’lon qilishadi va ularning istaklari va invetsitsiyalariga mos kelmaydigan natijalarni olishadi. Bu qisman sodir bo‘ladi, chunki sun’iy ravishda amalga oshiriladigan tashkiliy meyorlar va qadriyatlar mavjud bo'lganlar bilan ziddiyatga olib keladi va shuning uchun tashkilot a’zolarining ko‘pchiligi tomonidan faol ravishda rad etiladi.