Agrobiocenoz diyqanshiliqta ju'zege keletug'in biocenoz

Minimal	Optimal
Maksimal
Jon’ıshqa	0-1	28-30	35-37
Biyday	1-4	22-26	28-32
Gorox	3-4	25-30	32-34
Ayg’abag’ar, kartoshka	6-10	26-30	34-36
Ma’kke	6-8	31-34	40-46
Aqju’weri	10-12	32-36	44-46
G’awasha, salı	10-14	32-35	40-44
Qawın, g’arbız, qıyar	10-14	31-36	40-44

 

 Issılıq su’yiwshi o’simlikler (g’awasha, ma’kke, aq ju’weri, salı, qawın, g’arbız ha’m basqalar) tuxımlarının’ o’niwi ushın 10-14⁰ temperatura kerek.

G’awashanın’ shigiti 10-12⁰C temperaturada o’nse, na’li 14⁰C da jer betine shıg’adı. Onın’ normal o’siwi ha’m rawajlanıwı ushın temperatura 25-30⁰C tan kem bolmawı sha’rt.

Topıraqta azıq zatlardın’ toplanıwında ıssılıq rejimi u’lken a’hmiyetke iye. Temperaturanın’ optimal da’rejege ko’teriliwi azot toplawshı bakteriyalar sanın arttırıp qalmay, ba’lkim olardın’ aktivligin asıradı, bul o’z na’wbetinde topıraqta azot mug’darının’ ko’beyiwin ta’miyinleydi. Azottın’ jıynalıwı 5⁰ da -16,7%, 10⁰ da -23,8%, 20⁰ -81,5%, 30⁰ da -100% ha’m 40⁰ da bolsa 74,6% boladı.

Ammonifikatorlar ushın optimal temperatura 40-50⁰, nitrifikatorlar ushın bolsa 20-30⁰ esaplanadı.

Topıraqtın’ ıssılıq sıyımlıg’ı, ıssılıq o’tkeriwshen’ligi, ıssılıqtı sin’iriwi, ıssılıqtı tarqatıw ha’m qaytarıwı onın’ ıssılıq qa’siyetleri dep ataladı. Quyash radiaciyası topıraqtag’ı ıssılıqtın’ tiykarg’ı deregi esaplanadı. Tu’sip turg’an ha’m tarqalıp atırg’an quyashtın’ energiyası atmosferanın’ xarakteri, yag’nıy hawa-rayı jag’dayı, geografiyalıq aymaq, orınnın’ rel`efi ha’m basqalarg’a baylanıslı ha’r qıylı bolıwı mu’mkin. Quyash nurı energiyasının’ bir bo’legi atmosferag’a tarqaladı, jer betine jetip kelgen ha’m topıraqqa sin’dirilgen nur energiyası topıraqta ıssılıq deregine aylanadı. Topıraq quyash nurın qısqa tolqın (0,001 mm den kishi) sıpatında sin’diredi. Quyash energiyasınan tu’sken ıssılıq orta esapta minutına 1,946 kal. sm² tı payda etedi. Biraq tikkeley topıraq betine tu’sken quyash nurı energiyası bul mug’dardan 2-4 ma’rte kem boladı, sonday-aq onın’ bir bo’legi atmosferag’a tarqalıp ketedi.

Tu’sip turg’an quyash nurı energiyasının’ bir bo’legi jer betinen qaytadı. Jer betine kelip turg’an quyash nurı energiyasının’ onnan qaytqan nur energiyası jıyındısına qatnası al`bedo ko’rsetkishi dep ataladıha’m ol procent esabında ko’rsetiledi. Al`bedonı topıraqtın’ sırtqı qaytarıw qa’siyeti dep ha’m ataw mu’mkin.

Al`bedo mug’darı topıraqtın’ tu’si, jer betinin’ tegisligine, qunarlıg’ına, ıg’allıg’ına, qattı yamasa jumsaqlıg’ına ha’m o’simlik tu’rine baylanıslı (9-keste).

 7. Topıraq, qar, suw betleri ha’m o’simlikler al`bedosı, % (A.İrmatov, 1990)