Afg‘oniston 1918-1945 yillarda Reja

Afg‘oniston 1918-1945 yillarda

Reja :
1.Afg‘onistonning mustaqillik uchun kurashi.
2.Yosh afg‘onlar hukumatining islohatlari.
3.30- yillarda Afg‘onistonda ijtimoiy – iqtisodiy o‘zgarishlar
4.Afg‘oniston ikkinchi jahon urushi yillarida

Afg‘onistonning mustaqillik uchun kurashi.
Birinchi jahon urushi oxirida kelib Afg‘onistonda milliy ozodlik harakati avj oldi. Afg‘onistonda inglizparast amir Xabibullaxon hukumatiga nafrat va g‘azab o‘sib bordi, uning mamlakat mustaqilligini poymol etgan siyosatini qaralovchi kuchlar paydo bo‘ldi. Xabibullaxon siyosatiga qarshi oppozitsiyaga “yosh afg‘onlar” harakati tarafdorlari boshchilik qilardi. Bu harakat safida progressiv ruhdagi ofitserlar, hukumat amaldorlari, milliy savdogarlar va birmuncha liberal kayfiyatdagi pomeshchiklar birlashgan bo‘lib, ular mamlakat mustaqilligiga erishish, konstitutsiya joriy etish, ayrim fuqaro huquqlarini e’lon qilish, markaziy hokimiyatni kuchaytirish talablarini ilgari surdilar. Amirning o‘g‘li Omonnulaxon shu harakatga yaqin turardi hamda uni qo‘llab quvatladilar. Harakat asosan mulkdor doiralar manfaatlarini ko‘zlasada, lekin ilg‘or ijtimoiy – siyosiy talablari tufayli xalq ommasi ishonchi va qo‘llab quvvatlashiga sazovor bo‘lgan edi.1918 yil o‘rtalarida amir Xabibullaxonga suiqasd uyushtirilganligi mamlakatda progressiv arboblarni qattiq ta’qib qilish uchun boxona bo‘ldi. Buning ustiga amir harbiylar maoshini kamaytirdi. Turli xil soliqlarni oshirdi.

1919 yil 21 fevralda amir takror uyushtirilgan suiqasd natijasida Jalolobodda o‘ldirildi. Mamlakatda ikki hokimiyat paydo bo‘ldi. Inglizlar tarafdorlari bo‘lgan saroy ahllari Xabibullaxonning ukasi Nasrullaxonni jalolobodda amir qilib ko‘tardilar. Qobulda esa, harbiy gornizon va aholi yordami bilan Omonnulloxon amir deb e’lon qilindi. Omonulloxon hukumati darhol 28 fevralda Afg‘onistonning ozod, mustaqil va suveren davlat bo‘lishi to‘g‘risida manifest chiqardi.
1919 yil 27 fevralda qo‘shni sobiq RSFSR hukumati mustaqil afg‘on davlatini taniganligini , uning mustaqilligi va suverenitetini hurmat qilishini e’lon qildi. Uning bu qo‘llab quvvatlashi afg‘onistonning mustamlakachilariga qarshi kurashida mavqeini mustahkamladi. Angliya 1919 yil mayida o‘zining 340 ming kishilik qo‘shinlarini Ag‘oniston chegarasiga to‘pladi. Afg‘oniston bunga qarshi 60 ming kishilik armiyani qarshi qo‘ya olardi. Shunday qilib uchinchi ingliz – afg‘on urushi boshlanib ketdi. Saflari xalq lashkarlari bilan to‘ldirilganafg‘on armiyasi ingliz bosqinchilariga qarshi qattiq kurash olib bordi. O‘rta osiyoda RSFSR armiyasi ingliz internentlariga qarshi muvaffaqiyatli harakatlari Afg‘onistonni inglizlarga qarshi urushida qulay sharoitlar yaratdi.
Angliya mustamlakalariga qarshi qo‘zg‘alon ko‘targan pushtun qabilalari xind – afg‘on chegaralariga afg‘on qo‘shinlariga faolharbiy yordam ko‘rsatdilar. Ingliz agressorlarining ahvoli Hindistonda antiimperialistik harakatni ko‘tarilishi bilan murakkablashdi. Urush davomida inglizlar tomonidan zo‘rlab safarbar etilgan ko‘p xind askarlari bosqinchilikda qatnashishdan bosh tortib qurollari bilan afg‘onlar tomonga o‘tib ketdilar. Shu paytda Afg‘oniston xalqaro vaziyat o‘zi uchun qulay bo‘lganidan foydalanib butun kuchni Hindiston chegarasidagi inglizlarga qarshi qaratdi. Ingliz qo‘mondonligi odam soni, harbiy texnikaviy ustunligiga qaramay yarash bitimini tuzishga majbur bo‘ldi. 1919 yil avgustida Revalpindida dastlabki tinchlik shartnomasi imzolandi. Shartnomaga ko‘ra Afg‘onistonning mustaqilligini tan oldi.

1921 yil noyabrida angliya uzil – kesil ingliz – afg‘on tinchlik shartnomasini tuzishga va Afg‘oniston bilan diplomatik munosabatlarni o‘rnatishga majbur bo‘ldi. Afg‘oniston boshqa bir qancha mamlakatlar bilan diplomatik munosabatlar o‘rnatdi.