Afg‘oniston 1918-1945 yillarda Reja

Yosh afg‘onlar hukumatining islohatlari.
Uchinchi ingliz – afg‘on urushi tugagandan keyin omonullaxon markaziy hokimiyatni kuchaytirish, feodal tarqoqlikka barham berish, qulchilikni tugatish, dunyoviy maktablar ochish, armiyani mustahkamlashga va boshqa islohatlar o‘tkazishga kirishdi. Bu islohatlar ichki va tashqi reaksiyaning qattiq qarshiligiga uchragani tufayli to‘xtab qolgan edi.
Markaziy va mahalliy davlat apparati mustahkamlandi. Mamlakatda konstitutsion boshqaruvning kurtaklari paydo bo‘ldi. 1923 yili birinchi konstitutsiya qabul qilindi, unda mulk va turar joy daxlsizligi qonun oldida fuqarolar tengligi va boshqa inson huquqlari e’lon qilindi. Hukumat qabila boshliqlari hokimiyatni chekladi, ularni davlat soliqlarini yig‘ish huquqidan mahrum etdi. Shuningdek ruhoniylarni sud ishlarini yuritish va maorif sohasidagi vakolatlari cheklandi. Dunyoviy o‘quv muassasalarining soni oshdi.
1921 yilda qabul qilingan “Sanoatni rag‘batlantirish haqida” gi qonun milliy tadbirkorlarga katta imtiyozlar berishni ko‘zda tutardi.
Hukumat savdo aksionerlik jamiyatlari (shirkat)ni tuzishda yordam berdi. 1923 yili “Yerga cheklanmagan mulkdorlik huquqi, uning oldi – sotdisi xaqida” qonun chiqdi. Bu qonun yerga xususiy mulkchilikni mustahkamladi va pomeshchiklar hamda boshqa yer egalarini yer solig‘i to‘lashdan tashqari davlat oldida har qanday majburiyatlardan ozod qildi. Natural soliqlarni pul solig‘i bilan almashtirilishi haqida e’lon qilindi.
Islohatlar Afg‘onistonda kapitalizm rivojlanishiga yo‘l ochdi. Soliqlarni o‘sishi, qishloqlarda savdo – sudxo‘rlik kapitali faoliyatini o‘sishi dehqonlarni tabaqalanishini, dehqonlar yerlarini pomeshchiklar, savdogarlar, sudxo‘rlar, amaldorlar qo‘liga o‘tishini tezlashtirdi. Bu esa aholini mehnatkash qatlamlari noroziliklarini keltirib chiqardi.
Yangicha tartib qoidalarni joriy qilinishidan manfaatlari siqib qo‘yilgan reaksionerlar, xonlar, ruhoniylar ingliz mustamlakachilarining qo‘llab quvvatlashidan foydalanibbu norziliklardan yosh afg‘onlar hukumatiga qarshi kurashda foydalanmoqchi bo‘ldilar.
1927-1928 yillarda Amir Omonulloxon Hindiston , Misr, turkiya, Eron va Yevropa mamlakatlariga, shuningdek sobiq SSSR ga safar qiladi va o‘zining islohatchilik faoliyatini kengaytirishga intiladi. Ammo 1928 yil kuzida ko‘tarilgan angliya agenturasini bevosita ishtirokida tashkil qilingan reaksion qo‘zg‘alon yosh afg‘onlar hukumatini qulashga olib keldi. Taxt uchun boshlangan o‘zaro ichki kurashlar natijasida 1929 yil yanvarida reaksiyani qo‘llab – quvvatlashi bilan hokimiyatga bagayi Saka (Saqo) keldi. Qo‘zg‘alon boshlangan vaqtda mamlakat shimolida yashovchi tojiklar bagayi Saqo (suv tashuvchini o‘g‘li ) boshchiligida qobulga yurish boshlagandilar. Qo‘zg‘alonchilar bagayi saqoni Habibullaxon nomi bilan amir qilib ko‘tardilar. Omonulloxon Afg‘onistondan chiqib ketishga majbur bo‘ldi. 1929 yili kuzda Afg‘onistonda amirlik o‘zgardi. Omonulloxon islohatlariga qarshi chiqqan general Nodirxon (Omonulloxon hukumatiga sobiq harbiy vazir) Fransiyadan qaytib qo‘shin to‘pladi. Afg‘on qabilalari boshliqlari, oliy martabali ruhoniylar, savdogarlar Nodirxonni qo‘lladilar. Ular past tabaqa kishisi bo‘lgan Bagayi Saqodan ko‘ra amirlikda Nodirxon o‘tirishini istar edilar.
Ko‘p o‘tmay Nodirxon otryadlari Qobulni egalladilar. Bagoyi saqo qatl etildi. 1929 yil oktyabrida Nodirxon Afg‘onistonni amiri deb e’lon qilindi.