Абдурахим Эркаев мйънавият вд таравдиёт



Download 14,2 Mb.
Pdf ko'rish
bet245/273
Sana28.02.2022
Hajmi14,2 Mb.
#474727
1   ...   241   242   243   244   245   246   247   248   ...   273
Bog'liq
Маънавият ва тараққиёт

Маънавият ва тафаккур эркинлиги
421
Анъанавий жамиятда таълим-тарбия ва дин инсонда- 
ги реал етишмовчиликларни, шахсий номукаммаллик ту-; 
файли вужудга келган кемтиклар урнини тулдиришга 
\ ш
хизмат кдлади. Айникса динда компенсаторлик вазифаси 
яккол кузга ташланади. Агар утмиш анъанавий жамиятла- 
рида а^олининг аксар кисми саводсиз, маориф ва маъри- 
фат даражаси паст б^лганини, мактабнинг устидан диний 
таш килот тулик хукмронлик килганини \исобга олсак, 
шахе м анф аатларини тан олиш ф акат ю кори табака- 
ларгагина (кисман) тааалукли б^лиши аёнлашади.
Анъанавий таф аккуриинг баъзи бир буюк шахслар 
карашларини, гояларини догматлаштириши индивидуа- 
лизмни узига хос к^ринишда тан олишни билдирмайди. 
Аксинча, догматлаштириш оркали уни ижодкорлик мо- 
\иятидан жудо килади ва аслида жамоавийликнинг коида- 
ларидан бирига айлантиради.
4. 
Анъанавий тафаккур, коида тарикасида, бир томон­
дан, ижтимоий ва мулкий нотенглик вужудга келган ва 
^укмронлик кдлган давр учун, иккинчи томондан эса — 
ердан жамоа б^либ фойдаланиш, саноат ишлаб ч щ а р и - 
ши оилавий косибчилик даражасидан усиб чикмаган, дав­
лат ва черков бир-биридан ажрапмаган (ёки диний маф- 
кура ^укмронлик кдлган) даврлар учун хос. Бошкача айт- 
ганда, у кулдорлик ва феодал жамиятлардаги ижтимоий 
тафаккур тарзидир. (Собик Совет Иттифоки ва бошка со- 
циалистик мамлакатларда анъанавий тафаккур тарзининг 
кайта тикланиш и аслида Ш имолий Америкада XVIII ва 
XIX аср биринчи ярмидаги кулдорлик тузуми каби тари­
хий анахронизм эди.) Социалистик мамлакатлардаги анъ­
анавий таф аккур кулдорлик ва ф еодализм давридаги 
утмишдошларидан мазмунининг замонавийлиги ва шак- 
лан бойлиги билан, илм-ф анда, айникса фундаментал 
фанларда тадкдкот ва умумлаштириш усулларининг юк­
сак профессионализми, баъзи масалаларда анча илгорли- 
ги билан ажралиб туради.
Анъанавий тафаккуриинг социалистик шакли куп жи- 
\атдан пародоксал характерга эга. Унда бир-бирини и н ­
кор этувчи илгор илмий услублар (табиатшунослик ил- 
мида), теран таэушллар (гуманитар илмда), жамиятни бош- 
кари ш да д о гм ати к ан д озави й услублар, ю заки , саёз


422
Абдур<цим Эркаев
ум ум лаш тириш лар си ёси й лаш ти р и л ган ва м аф к у р ал аш - 
ти ри лган хулосалар би лан чатиш иб, ц ори ш и б кетган.
Кулдорлик ва феодал жамиятларини куп жихатдан анъ­
анавий жамият, уларнинг тафаккурини анъанавий таф ак­
кур дейиш жоиз. Л екин кулдорлик тузумида хам, феодал 
тузумда хам бирданига анъанавий жамият вужудга келиб 
колмайди. Кддимги Юнонистонда анъанавий жамият ун­
сурлари Александр Макдунийдан кейин, кадимги Римда 
император Августдан кейин кучая бошлади.
Ислом Ш аркида анъанавий жамият XVI асрда узил- 
кесил карор топди.
И ж ти м о и й н о тен гл и к ёк и у у р н ати л м аган ж ойларда 
(О ктябрь и н кдпобигача Р осси янин г баъзи худудларида сак,- 
л ан и б колган д ех ко н л ар ж ам оаси , рус к азак куш инлари 
яш аган хУДУДлар) ж ам о ави й л и к там о й л и н и н г етакчилиги 
б о и с ан ъ ан ави й таф а к к у р ш ахе э р к и н л и ги н и , индивиду­
ал м ан ф аатл ар н и м аксим ал дараж ада и н к о р ки лади ёк и
улар би лан етарли ча хисоблаш м айди. И ш л аб чи кари щ да 
ва турмуш тарзи да патриархал м уносабатлар колди клари - 
н и н г авторитар таъ си ри м аън ави й хаётда ч ер к о в ва д и н - 
н и н г автори тари зм и б и л а н к У и тл и б таф акк у р ан ъ ан ави й - 
л и ги н и белгилайди. А йрим к о л о к у р ф -о д атл ар н и н г яш ов- 
чан ли ги , кексал ар ва о к со к о л л ар н и н г, м а \а л л а н и н г баъзи 
б и р а н ах р о н и к (тар и х ан эск и р ган ) д аъ в о л ар и , у ри н и ш - 
л ар и н еги зи д а хам патриархал м уносабатлар колдигадан 
ози кл ан у вч и автори тари зм туради.
Анъанавий тафаккур зиддияти шундан иборатки, у 
ижтимоий нотенгликни асослаш билан бир каторда («беш 
бармок бир хил эмас» кабилида наклларни эсланг), эга- 
литаризмни (исломда - тавдилия) — барча бандалар Худо 
олдида тенгдир деган табиий ХУКУКНИ хамда иктисодий 
таксимотдаги текисчилик тамойилини ёклайди. Эгалита­
ризм диний жихатдан эмас, иктисодий-ижтимоий жихат- 
дан каралса, турли динларга эътикод килувчи шарк мам- 
лакатларида, сугориладиган дехкончилик минтакаларида 
ердан жамоа б^либ фойдаланиш махсулидир. Европа мам- 
лакатларида эса эгалитаризм христиан жамоасининг иж­
тимоий тенглик идеал и сифатида вужудга келган.
Демак, ижтимоий-иктисодий ва диний эгалитаризм 
анъанавий тафаккурнинг хос белгиларидан биридир. Эта-



Download 14,2 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   241   242   243   244   245   246   247   248   ...   273




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish