A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

238
yadrosi 92 protonga va 146 neytronga (238-92), U
235
izotopning yadrosi esa uchta kam neytronga (protonlaming o ‘sha 
soni saqlangani holda) egadir.
Davriy sistemaning shu so‘nggi elementlaming yadrosi 
unchalik barqaror boMmagan atomlarga ega. Shunday elementlar 
uchun quyidagicha nur zarrachalarini uzluksiz chiqarib turishida o ‘z 
aksini topgan radioaktiv parchalanish deb ataladigan hodisa juda 
ham xarakterlidir:
1) a - zarrachalar, ya’ni atom soni 2 va massa soni 4 boMgan 
geliy atomlari yadrosi; ular juda katta tezlik bilan otilib chiqadi va 
havoni ionlashtiradi, ya’ni uni elektr o ‘tkazuvchan qilib qo‘yadi; shu 
zarrachalarning ajralib chiqishi, o‘sha element atomning sekin-asta 
birmuncha engilroq elementlar atomiga aylanishga olib keladi, shu 
bilan birga har bir zarrachaning ajralishi paytida atom soni 
2
ga, 
massasi esa 4 birlikka kamayadi;
2
) p - zarrachalari elektronlarga teng qiymatlidir; tabiiyki 
Shunday zarrachalar bittasining ajralib chiqish yadro zaryadini 
bittaga 
orttiradi 
(massa 
soni 
saqlangan 
holda), 
demak 
parchalanishdan qolgan mahsulotning atom soni ham bittaga 
ko‘payadi;
3) 
у -
nurlari elektromagnit nurlanishdan iborat boMib, rentgen 
nurlariga o‘xshab ketadi.
Atomlaming mana Shunday uzluksiz parchalanishlari juda 
katta energiya sarf qilish bilan birga haroratga va bosimga bogMiq 
boMmagan ravishda yuz beradi, a - va p - zarrachalarining ketma- 
ket sochilib turishi natijasida yuzaga keladigan eng so‘nggi mahsulot
- qo‘rg‘oshining barqaror izotopi boMadi. Shular o‘rtasida boMgan 
atomlami hosil qiluvchi radioaktiv parchalanishning tezligi juda 
keng miqyosda sekundning bir necha boMaklardan to milliardlab 
yillargacha oczgaradi. Muayyan izotop atomlarining hamma miqdori 
yarmining radioaktiv parchalanishi uchun ketgan vaqt “yarim 
parchalanish davri” deb aytiladi. Bu vaqt har qaysi izotop uchun 
o‘zgarmasdir.
68

---

Ketma-ket radioaktiv parchalanishning quyidagicha uchta 
qatori aniqlangan: