A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

1) 
uran qatori 
I 
U
238
dan boshlanadi, bunda 
parchalanishning oraliq mahsuloti qatorida yarim parchalanish davri 
1600-yil bo'lgan radiy ham hosil bo'ladi; 
2
) aktiniy qatori, uranning 
boshqa izotopi - U
235
dan boshlanib, parchalanishning oraliq 
mahsulotlari orasida aktiniy aralashmalari ham bo'ladi va 
3
)toriy 
qatori Th
232
izotopidan boshlanadi.
Nazorat savollari
1. Oddiy va murakkab birikmali minerallar
2. Amorf holdagi minerallar,ularning shaklining o'zgarishi 
qanday hodisa bilan bog'liq?
3. Kristallar orasidagi bog'lanishlaming ahamiyati, fazoviy 
panjara bilan bog'liqlik tomonlari
4. Minerallarning tashqi tuzilishidagi holatlarini aniqlash 
(individi, agregati, kristallar qiyofasi, qo'shaloqligi, o'sish 
qonuniyati)
5. Minerallarning qo'sholoqlik xususiyatlari?
6
. Dispersion muhit?
7. Diffuziya hodisasi.
8
. Minerallarning morfologik xossalari
9. Qo‘shaIoq kristallar va qonuniy o'sishmalar
10. Minerallarning shaffofligi
11. Ranglar klassifikatsiyasi haqida.
12. Mineralning yaltirash va sindirish ko'rsatkichi
13. Minerallarning qattiqligi
14. Minerallarning radioaktivligi
69

---

3-bob. SOF TUG‘MA ELEMENTLAR VA INTERMET ALL
BIRIKMALAR
REJA:
1. Oltin guruhi minerallari
2. Temir vaplatina guruhi minerallari
3. Osmiy-ruteniy (osmiyli iridiy) gruppasi
4. Yarim metallar gruppasi
5. Oltingugurt gruppasi
6
. Uglerod gruppasi
- v
Kalit so ‘zlar.
Osmiy, iridiy argentum, poleksin, tetraedr, 
kubik, monoklin, trigonal, tetragonal, singoniya, simmetriya.
Bu guruh minerallarining soni 80 dan ortiq. Bulardan 30 tasi 
metallar va ular ba’zan “asl elementlar” ham deyiladi. Mendeleyev 
jadvalining oxirida joylashgan inert gazlari - He, Ne, Ar, Xe va Rn 
ham ushbu guruhga kiradi. Yer po'stida sof tug‘ma elementlaming 
umumiy miqdori 0,1% ni tashkil etadi. Bu miqdoming 0,04% ni azot 
va 0,01-0,02% ni kislorod tashkil etadi. Sof tuglma elementlarga 
platinoid va temir guruhi minerallari ham kiradi. Mendeleyev 
jadvalining o‘ng qismida joylashgan margimush, surma va vismut 
minerallari boshqalariga nisbatan kengroq tarqalgan.
Sof tug‘ma elementlaming kristall strukturasi juda xilma-xil. 
Atomlari orasidagi bog‘lanish o‘ta kuchli.
Ushbu guruhga kiradigan metallar elektmi va issiqlikni yaxshi 
o‘tkazadi. Yana bir xususiyatlari ulami jilolaganda yuzasi kuchli 
yaltiraydi va yuqori darajada nur qaytarish xususiyatga ega boMadi. 
Bu guruhga kirgan platinoidlar va oltinlaming solishtirma ogMrligi 
barcha ma’lum minerallar solishtirma ogMrligidan juda katta. Bu 
guruhga kiruvchi metallaming yana bir xususiyati - ularning 
pachaqlanuvchiligi va egiluvchanligidir. Sof holda uchraydigan 
minerallar