A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

2.3. Minerallaming radioaktivligi
Mendeleyev davriy sistemasining eng oxirida alohida 
ahamiyatga ega boMgan uran-radiy radioaktiv elementlar gruppasi 
bor. Radioaktivlik xossasini 1896-yildayoq A.Bekkerel kashf etgan 
edi. Bu sohada olib borilgan so‘nggi tekshirishlar atomlar 
tuzilishining umumiy qonunlari bilan yadro fizikasi deb ataladigan 
fanning taraqqiy etishiga olib keladi.
Ma’lumki, kimyoviy birikmalarning ham, ionlaming ham 
hosil boMishi umuman hamma kimyoviy protsesslar deyarli doimo 
atomlarning 
tashqi 
elektron 
qobiqlari 
tuzilishi 
va 
o'sha 
elektronlaming qayta gmppalanishi paytida ajralib chiqadigan 
energiya bilan bogMiq boMadi, bunda atom yadrolarida hech qanday 
o‘zgarish yuz bermaydi. Radioaktiv parchalanish hodisasi esa, 
aksincha o‘sha yadrolarning o‘zida sodir boMadigan almashinishlar 
bilan bogMiqdir. Shunga muvofiq atom yadrolarining tuzilishi 
haqida eslatib o‘tish kerak.
Atomlarning tuzilishida uch xil asosiy zarrachalar: yadrodagi 
proton va neytron, yadroni o‘rab turgan elektronlaming ishtirok 
etishi aniqlangan edi. Protonlaming soni - atom soniga, neytronlar 
soni esa massa soni (atom ogMrligiga yaqin) bilan atom son 
orasidagi farqqa tengdir.
Elementlaming davriy sistemasini ko‘zdan kechirar ekanmiz 
birinchi qatorlardagi elementlaming proton soni bilan atom yadrosi 
neytronlari sonining bir-biriga teng boMishini osonlikcha ko‘rishimiz 
mumkin. Birmuncha ogMrroq elementlar qatoriga o‘tib borar 
ekanmiz, o‘sha elementlardagi neytron sonlarining proton sonlariga 
nisbatan sekin-asta ortib borishini ko‘ramiz (energiya minimumiga
67

---

etishish uchun binobarin, yadroning barqarorligi uchun ham 
Shunday boMishi kerak edi). So‘nggi qatorda neytronlaming soni 
protonlarga nisbatan ancha ko‘proq boMadi. Masalan, ogMr uranning 
U