A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

8
%, Cd -
2
,5-9,2%, 
C u- 2,5% gacha. Sfalerit kubik singoniyada kristallanadi. Yaxshi 
shakllari kam uchraydi, ammo ba’zi bo4shliqlarda yuzaga kelib
78

---

to‘g‘ri tetraedr qiyofasida uchraydi. Yaxlit donali kristallaridan 
iborat ulanish tekisligi yaxlit ko‘rinib turadi. Ba’zan kristallarning 
yiriklari ham uchraydi. Rangi qora yoki jigarrang olmos kabi 
yaltiraydi. Qattiqligi 
ancha mo‘rt, u elektr o‘tkazmaydi.
Suyultirilgan H N 0
3
da eriydi va oltingugurt ajralib chiqadi. Sfalerit 
ko‘pincha galenit va mis sulfidlari bilan birga uchraydi.
Olinadigan ruxning qariyb yarmi polimetall konlardan olinib, 
ushbu konlarda sfaleritning miqdori galenitnikidan yuqori bo‘ladi. 
Sfalerit rux olish uchun asosiy manba; ammo qo‘shimcha ravishda 
kadmiy va galliy elementlari ajratib olinadi.
Kinovar - HgS 
(nomi Hindistondan kelib chiqqan deb taxmin 
qilinadi, ularda qizil smola, kinovar «ajdarho qoni» deyiladi). 
Tarkibida Hg - 86,2%, S - 13,8%. Singoniyasi - trigonal, uning 
qalin tabletkasimon va romboedr kristallari uchraydi. Rangi qizil, 
ba’zan qo‘rg‘oshindek kulrang bo‘lib tovlanadi. U kuchli yarim 
metall kabi yaltiraydi. Uning qattiqligi - 2-2,5 mo‘rt mineral. 
Ulanish tekisligi ba’zi yo‘nalishi bo‘yicha mukammal, solishtirma 
og‘irligi 
8
, u elektmi yomon o‘tkazadi. Kinovar past haroratli 
gidrotermal (teletermal) jarayonda yuzaga keladi. Ba’zan vulqon 
jinslari natijasida ham ro‘yobga keladi. Kinovar simob olinadigan 
birdan-bir manbaa hisoblanadi. Simob oltinni amalgamalashda, 
kimyoviy tayyorlashda, fizik asboblarda va portlovchi simob 
Hg(CNO) detonatorlar uchun portlovchi modda tayyorlashda 
ishlatiladi.
Realgar 
- AsS.Tarkibida As - 70% va S - 29,2% bo‘ladi. 
Nomi arab so‘zidan olingan.Real gar - «shaxta changi» ma’nosini 
anglatadi. U monoklin singoniyali. Kristall tuzilishi prizmatik holda 
uchraydi. 
Odatda 
prizmaning 
cho‘zinchoq 
o‘qi 
bo‘yicha 
chiziqchalar bilan qoplanadi, ba’zan donador agregatlar, ba’zan 
gard, po‘st va tuproqsimon massalar hosil qiladi. Realgaming rangi 
sarg4sh-qizil, ba’zan to‘q qizil. U yarim shaffof, olmosdek 
yaltiraydi. Realgaming qattiqligi 1,5-2, ulanish tekisligi mukammal, 
solishtirma og‘irligi 3,4-3,
6
. Realgar vaqt o‘tishi bilan sarg‘ish-qizil 
kukunga aylanadi. Elektr toki o‘tkazmaydi. Tabiatda realgar har 
doim auripigment bilan birga uchraydi.