A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

Qo‘shaloq kristallar va qonuniy o‘sishmalar.Ma’lumki,
qo‘shaloq kristallar deb, bitta mineralning qonuniy ravishda 
o‘sishgan ikkita kristalliga aytiladi. Bunda har qaysi kristall shakli
51

---

qandaydir o‘q atrofida 180° aylantirganda yoki simmetriya 
tekisligiga aksini tushirganda yoki inversiya markazi orqali 
akslantirganda biri ikkinchisiga mos tushadi. Uchta kristall qonuniy 
o ‘sishgan holda - uch qo‘shaloq, to‘rtta kristall qonuniy o csishi -
to ‘rt qo‘shaloq kristall va h.k. deb aytiladi. I.V.Belovning 
ko‘rsatishicha qo‘shaloqlanib o‘sish tekisligi ko‘pincha ionlaming 
zich joylashishi tekisligi bilan mos boMib keladi. Masalan, kubik 
singoniyada kristallanadigan minerallaming ko‘pchiligi bo‘ladigan 
(III) bo‘yicha kristallaming qo‘shaloqlanib o ‘sishidagi shpinel 
qonuni Shunday boMadi.
Qo‘shaloq 
kristallari 
1) 
eritmada 
paydo 
bo‘layotgan 
kristallchalar o‘sish davrida bir-biriga yondoshib qo‘shaloqlanib 
o‘sishi yo‘li bilan; 2 mexanik kuch (bir tomonlama tashqi bosim) 
ta ’siri bilan bogMiq holda va 3) kristallangan moddalaming polimorf 
almashinishlari paytida paydo bo‘lishi mumkin.
Turli minerallaming qonuniy o‘sishmalari 
adabiyotda 
qadimdan ta ’riflanib kelindi. Qo‘shaloqlanib o‘sishayotgan har xil 
tarkibli minerallaming bir-biriga nisbatan qonuniy joylanishi shu 
minerallarda qo‘shaloq bo‘lib o‘sayotgan zich joylashish yuzasi 
tuzilishining bir turli yoki o‘xshash bo‘lishi bilan bog‘liqdir. Bunday 
o‘sishmalar har xil bolladi: 1) bir mineralning hosil bo'lgan kristali 
ustida boshqa mineral kristali o‘sadi (masalan, aynama rudalar 
Cu
3
SbS
3
kristallari xalkopiritning - CuFeS
2
qonuniy joylashgan 
kristallari yoki hamma tomoni yaxlit “ko‘ylak”i bilan uriladi); 2) 
qonuniy ichki (ichidan o‘sib chiqqan) o‘sishmalar, masalan, qattiq 
eritmaning parchalanish mahsuloti bo‘lib, magnetitning (FeFe20 4) 
kristallangan donalari ichida o‘sgan ilmenit (FeTiOs) (jilolangan 
shliflarida mikroskop ostida kocrinadi): 3) bir mineralning boshqa 
mineral bilan chekkalaridan boshlab qonuniy o‘rin almashishi 
(masalan, sfaleritning - ZnS xalkopirit - CuFeS2 bilan hattoki 
almashinuvchi mineralning qolshaloq kristall bo‘lib tuzilishi ham 
saqlangani holda almashinishi) va boshqalar.