A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

1 Grekcha “allos’: -Tashqi, chet, boshqa demakdir.
54

---

Shu bilan birga mineralning rangi o‘sha xromofor moddalarning 
miqdorigagina emas, balki disperslik darajasiga ham bog‘liqdir.
Mineralning kimyoviy tabiati bilan bog‘liq boMmagan bunday 
ranglar alloxromatik (ya’ni mineralning o‘ziga xos boMmagan) 
ranglar deb ataladi. Bunday yo‘l bilan bo‘yalgan minerallar 
kristallozollardan boshqa narsa emas. Minerallar tarkibida ancha 
yirik dispers, ya’ni ko‘zga ilinarli boMib tarqalgan biror birikmalar 
aralashmasi 
ham 
uchraydi. 
Masalan 
tarkibida aktinolitning 
mikroskopik zarrachalari aralashmasi boMgan yashilroq kvars 
kristallari, sulfidlar yoki uglerodli moddalar aralashmasi bilan toMib, 
toshgan qora rangli kalsit va boshqalar shular jumlasidandir.
Nihoyat, ko‘pgina alloxromatik rangli yarim shaffof va 
shaffof boMmagan kolloidlar (gellar) va metalkolloidlar borligini 
ko‘rsatib o‘tish lozim. Muerallarga qoramtir rang beruvchi 
aralashmalar qatoriga ko‘p 
hollarda qo‘ng‘ir rangli 
temir 
gidrooksidlar, qizil rangli temir oksidlari, qora rangli marganets 
oksidlari, organik moddalar kiradi. Ulardagi rang beruvchi pigment 
ko‘pincha notekis, ba’zan konsentrik qavatlar bo‘yicha (qavat-qavat 
boMib) tarqaladi. Rang-barang nozik naqshli agatlar bunga misol 
boMadi.
Psevdoxromatizm1 A
yrim shaffof minerallaming rangi ba’zan 
xilma-xil bo‘lib tovlanib turadi, bu tushayotgan numing ulanish 
tekisligi darzlari ichki yuzalaridan, ba’zan qandaydir aralashmalar 
yuzasidan qaytishi interferensiyasi bilan bog‘liq. Bu hodisa suv 
ustida suzib yurgan kerosin, yog‘ va neftning har xil “kamalak 
rangidek” tovlanib turadigan pardasida ko‘rganimizdek bizga 
tanishdir. Bu shaffof moy po‘stining ostki (suvdan ajratib turadigan) 
va ustki (havo bilan cheklangan). Yuzalaridan qaytgan yorugMik 
nurining interferensiyalanishi bilan bogMiqdir.
Bunday aldamchi rang hodisasi qattiq shaffof minerallarda 
ham boMadi. Labradorit degan ziynat tosh buning ajoyib misolidir. 
Uning ayniqsa jilolangan yuzasida ma’lum burchakka burab 
qaraganda har joy - har joyi chiroyli ko‘k va yashil boMib tovlanib -
chaqnab ko4rinadi, bu boshqa tarkibiga ko‘ra asosiy massadan