A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

4
ram iz.
Shaffof yoki yarim shaffof rangli minerallar ko‘pchiligining 
chizig'i rangsiz (oq) yoki och rangli bo
4
ladi. Shuning uchun mineral
57

---

chizig‘ining rangi shaffof emas yoki yarim shaffof to ‘q rangli 
birikmalar uchun eng ko‘p diagnostik ahamiyat kasb etadi.
Tabiatda ko4pincha bitta mineralning o‘zi goh zich massa, goh 
kukunsimon xillar bo‘lib topiladi. Bunga limonit (temir gidrooksidi) 
zich massa boMgani qora, kukunsimon xili (oxra shaklidagisi) esa -
sarg‘ish-qo‘ng‘ir, gematit (temiming suvsiz oksidi) - kristallangan 
xillari deyarli qora, kukunsimon xili esa tiniq-qizil va h.k. misol 
boMishi mumkin. Boshqa hollarda minerallaming rangi kristallangan 
zich massalarida ham, kukunsimon xillarda ham bir hillar; masalan, 
malaxitning ikkala ko‘rinishidagisi ham yashil, kinovarniki qizil, 
auripigmentniki sariq va h.k. boMadi.
Shuni eslatib o ‘tish kerakki, ko‘pgina yarim shaffof 
minerallaming dispers fazalar shaklida bo‘lgan ma’lum moddalar 
aralashmasi bilan bog‘liq alloxromatik rangi aslini olganda shu 
moddalaming kukunsimon holatidagi rangi bilan xos keladi. 
Masalan, temir gidrooksidlari bilan bo‘lgan sarg‘ish-qo‘ng;ir va 
qo‘ng‘ir rangli opallar, suvsiz temir oksidining juda ko‘p mayin 
zarrachalari singib ketgan qizil rangli yashmalar va h.k.
Mineralning yaltirash va sindirish ko‘rsatkichi
Mineralga tushayotgan yomgMik oqimi qisman orqaga 
qaytarilib uning tebranish chastotasida esa o‘zgarish yuz bermaydi. 
Xuddi shu qaytgan nur mineralning yaltirashi haqida tasaw ur 
beradi. Yaltirashning kuchliligi, ya’ni qaytgan nur miqdori shu 
numing kristallangan muhitga o‘tish paytidagi tezligi, ya’ni sindirish 
ko‘rsatkichi orasidagi farq qanchalik keskin bo‘lsa, shunchalik ortiq 
bo‘ladi.
Minerallaming sindirish ko‘rsatkichini bilgan holda ko‘pchilik 
minerallar uchun numing qaytish ko‘rsatkichi R ni quyidagicha 
Frenel formulasi bo‘yicha hisoblab chiqish qiyin emas: