A toshmatov, sh sh. Magzumova

R UH IY KASALLIKLAR
XU SU SIY PSIXIATRIYA
Ruhiy faoliyat — bu borliqni, uning tashqi va ichki o ‘zgarishlariga 
shaxsning m unosabatini m iyada aks ettirilishidir. R uhiy reaksiya 
(m unosabat) ta ’sirlovchining sifati va kuchi singari, ta ’sirlanuvchi 
tizimning xususiyatlari — inson organizmiga ham bog‘liq.
51

---

Normal javob reaksiyasi ta ’sirlovchiga mos, unga ahamiyati, kuchi va 
davomiyligi bo'yicha mutanosib bo'lishi kerak, ya’ni sog'lom insonning 
nevrotik reaksiyalari. Lekin ayrim vaqtlarda ruhiy javob reaksiyasi noadekvat, 
o'zgargan yo'nalishdagi yoki m e’yordan ortiq yaqqollik va faoliyat 
ko'rinishidagi xastalik belgilari namoyon bo'ladi. Patologik reaksiyalar 
ko'pincha salomatlikni yo'qotishga javoban, ya’ni qandaydir somatik yoki 
nevrologik kasallikning yuzaga kelish natijasida shakllanadi. Chunki istalgan 
og'ir nuqson bemorning oilasi va hamkasblari bilan bo'lgan o'zaro 
munosabati, ijtimoiy holatini o'zgartiradi. Bundan tashqari, kasallikka 
bo'lgan reaksiya «kasallikning ichki ko'rinishi»ni o'zgartirib yuboradi. 
«Kasallikning ichki ko'rinishi» — bu bemom ing o 'z kasalligi, uning 
rivojlanish mexanizmi va kelib chiqishi mumkin bo'lgan asoratlari 
to'g'risidagi tasaw urlari, shubha, qo'rquv, xavotirlaridir. Tibbiyot 
xodimining kasbiy mahorati bemorga uning imkoniyatlari darajasida, 
kasallik haqida to'g'ri tasaw ur paydo bo'lishiga yordam berish, uni 
yatrogeniyalardan (tibbiyot xodimining noto'g'ri so'zi yoki harakatiga 
nisbatan patologik reaksiya) himoya qilish va kasallikka nisbatan patologik 
reaksiya rivojlanishini oldini olishda namoyon bo'ladi.
Ruhiy kasalliklarning sababi faqatgina somatik emas, balki ruhiy 
noxush omillar ham bo'lishi mumkin. Bunday hollarda psixogeniyalar 
haqida so'z yuritiladi. Og'ir ruhiy shikastlovchi om illar ta ’sirida kelib 
chiqqan emotsional taranglik insonning ruhiy faoliyatini buzadi. Ayrim 
holatlarda ruhiy jarohat og'ir ruhiy ta’sirlanishni chaqiradi, boshqa hollarda 
esa u nim o'tkir va og'ir, lekin ruhiyatni shikastlab, surunkali emotsional 
taranglikka olib keladi va kasalliklar psixotik holatlar (reaktiv psixozlar) 
va nevrotik holatlar (nevrozlar) ko'rinishida namoyon bo'ladi. Oxirgi 
yillarda kelib chiqishida salbiy emotsional kechinmalar asosiy rol o'ynovchi 
kasalliklar ajratilmoqda. Bu holatlarda «psixosomatik kasalliklar» — 
gipertoniyakasalligi, yurak ishemik kasalligi, qandli diabet, bronxial 
astma, oshqozon yara kasalligi va h.k. lar haqida gapiriladi.
Ruhiy kasalliklar tasnifiga turli nuqtayi nazarlardan yondashish 
mumkin. Agar mhiy kasalliklarga etiologiyasi (kelib chiqishi) jihatidan 
qaraladigan bo'lsa, unda shartli ravishda quyidagi guruhlar ajratiladi:
I. Psixogen ruhiy kasalliklar, ulaming kelib chiqishida ruhiy shikast­
lovchi omillar muhim ahamiyat kasb etadi. (reaktiv holatlar, nevrozlar)
II. Ekzogen ruhiy kasalliklar, ularning kelib chiqishidagi asosiy rol 
tashqi muhitning zararli omillariga tegishli (infeksion, intoksikatsion, 
travmatik, somatogen va h.k.)
52

---