A toshmatov, sh sh. Magzumova

xotira va
aql buzilishlarinitashqi
ko‘rinishlariga qaratishi lozim. Bunday bemorlar 
parishonxotir bo‘lishlari, o ‘z xona va o'rinlarini mustaqil topishga 
qiynalishlari, narsalarini yo'qotishlari, atrofdagilarni o ‘g‘irlikda gum on 
q ilis h la r i, t o ‘s h a k o s tig a k e ra k s iz n a rs a la r n i b e r k i t is h la r i, 
ovqatlanganliklarini, qarindoshlari tashriflarini eslay olmasliklari mumkin. 
Shunga qaramay, bemorlar yuzaki kuzatuvda ruhiy jihatdan sog'lomdek 
ko‘rinadilar, lekin aslida bunday emas. BoMimda bunday bem orlar o ‘z 
tengdoshlari davrasida bo'lishadi, odobga rioya qilib, suhbatlami tinglaydilar. 
H a q iq a td a esa, u la r a tro fd a k ech ay o tg a n v o q e a la r m a ’n o sin i
2 9

---

tushunmaydilar, fikrlari bog'lanm agan, harakatlari maqsadsiz bo'ladi. 
Shu sababli bunday bem orlar bilan m uloqot dastlab tanishuvdan 
boshlanishi zarur, ulardan ismini, yoshini, hoziigi sanani, xonasidagi 
qo'shnilari, davolovchi shifokor ismini, kasalxonaga tushgan vaqtini, 
shuningdek, hayotidagi muhim sanalarni so'rash lozim. Bunda so'rov 
ehtiyotkorlik bilan, bem orning shaxsiy g 'u ru rin i kam sitilm asdan 
o'tkazilishi kerak. Xotira va intellekt holatini baholash xotira va aql 
buzilishlari to'g'risidagi bilimlar asosida o'tkazilishi lozim.
Xotira —
bu miyaning m a’lumotlarni yodda olib qolish, saqlash va 
qayta esga tushirish xususiyatidir. X otiraning patologik pasayishi 
gipomneziya, yo'qolishi — amneziya, yanglish xotira— paramneziya 
deb ataladi. 
Amneziyaning
quyidagi turlari farqlanadi: retrograd — 
kasallikkacha bo'lgan voqealarni, anterograd — kasallikdan keyingi, 
fiksatsion — kechayotgan voqealarga nisbatan, rivojlanuvchi hozirgi 
voqealardan o'tmishga tomon xotiraning yo'qolishidir.
Paramneziyalar —
xotiraning sifat buzilishlari, konfabulatsiyalar 
(xotiraning y o 'q o tilg an joylarini uydirm alar bilan to 'ld irish ) va 
psevdoreminissensiya (xotiraning yo'qotilgan joylarini bemor hayotining 
boshqa vaqtida bo'lib o'tgan voqealar bilan to'ldirilishi) larga bo'linadi.
Xotiraning pasayishi va yo'qotilishi bilan birgalikda, intellektual 
qobiliyatlar ham kamayadi, orttirilgan aqli pastlik — demensiya rivojlanadi. 
Bemorlar hodisalar o'rtasidagi bog'lanishlarni tushunishda muhim ni 
ikkinchi darajalidan ajratib olish imkoniyatini yo'qotadilar, tanqid va 
o 'z xulqini nazorat qilish kamayib boradi.
Tug‘та aqli zaiflik
— oligofreniya uch darajaga bo'linadi. Yengil daraja 
—debillik, bunday bem orlar yordamchi m aktablarda o'qiydilar, oddiy 
jismoniy mehnatga layoqatli, faqat konkret darajada fikrlash xususiyatiga 
ega bo'ladilar, ular uchun abstraksiya xos emas. Imbetsillik — oligifreniyaning 
o'rta darajasi bo'lib, bu holatda kam m a’noli nutq, so'z boyligining 
kamligi, n o to'g'ri talaffuz kuzatiladi. Bemorlar, odatda, m ehnatga 
layoqatsiz, faqatgina o'zlariga xizmat ko'rsatish ko'nikmalariga ega bo'ladilar 
va II guruh nogironlari hisoblanadilar. Idiotiya — oligofreniyaning og'ir 
darajasi bo'lib, bem orlar m a’noli nutqqa ega bo'lm aydilar, vegetativ 
tarzdagi hayot kechirib, atrofdagilarning parvarishiga m uhtoj, I guruh 
nogironi hisoblanadilar.
Intellektual-mnestik sohada buzilishlari bo'lgan bemorlar ko'pincha 
hayotga um um an moslasha olmaydilar va m ehnat qobiliyatlarini ham 
yo'qotadilar.
Insonning ruhiy faoliyati, uning atrof-muhitga bo'ladigan reaksiyalari 
doim o hissiy kechinm alar bilan namoyon bo'ladi. 
Hissiy kechinmalar
3 0

---

deganda tashqi olamga va o'zimizga bo‘lgan munosabatlaming subyektiv 
kechinmalari tushuniladi.
Hissiy reaksiyalarning o'ziga xosligi bu insonning tug'm a xususiyatlari 
bilan bogiiq. Quvnoq, hayotni sevuvchi, muloqotchan insonlar bo‘ladi. 
Odamovi, qo‘rqoq, hayotga ishonchsiz qarovchi insonlar uchraydi. 
Sog'lom odamlarda kayfiyat sutka davomida m a’lum chegaragacha o'zgarib 
turishi mumkin.
B em orning em otsional holati t o ‘g ‘risida tibbiy xodim tashqi 
ko'rinishlar: vegetativ reaksiyalar, harakatlar, m im ika bo‘yicha xulosa 
chiqarishi m um kin. Ruhiy kasalliklarda turli xil affektiv (em otsional) 
buzilishlar uchraydi.