A toshmatov, sh sh. Magzumova

Disforiya
— g'amgin-jahldorlik kayfiyati. Disforiya kayfiyatida bemor 
jizzaki, qovog'i soliq, g'azablangan va tajovuzkor harakatlarga moyil bo'ladi. 
Disforiya ko'pincha epilepsiyada uchraydi.
Harakat — iroda jarayonlari
patologiyasi barcha ruhiy kasalliklarda 
namoyon bo'ladi: depressiya, apatiyada irodaviy harakatlar yetishmaydi, 
m aniyada ularning kuchayishi kuzatiladi, lekin ularning maqsadga 
yo'nalganligi diqqatning chalg'uvchanligi sababli yakuniga yetkazilmaydi. 
Psixiatriya amaliyotida psixomotor qo'zg'alish holatlari turli sindromlar 
tarkibida uchraydi. Maniakal qo'zg'alishda bemorlar sergap, doimo faoliyatga 
intiluvchan, bir vaqtning o'zida bir necha ishni boshlab, hech qaysini 
oxiriga yetkazmaydilar; bir joyda ushlanib tura olmaydilar, kayfiyatlari 
ekstaz holatigacha ko'tarilgan, ovozlari bo'g'iq, atrofdagilaming suhbatlari 
va ishlariga aralashadilar.
32

---

Katatonik qo'zg'alishda
bem o rlarn in g h arak atlari m aqsadsiz, 
stereotip, xaotik, impulsivdir. Bemorlar yuzlarini burishtiradilar, ayrim 
so ‘zlarni baqirib aytib, ustlarida kiyim saqlam aydilar. 
Gebefrenik
qo'zg'alishda
masxarabozlik harakatlari notabiiy poza, goh sababsiz 
tajovuzkorlik, goh m a’nosiz kulgu bilan nam oyon bo'ladi. S tupor — 
bu to 'la yoki qisman harakatsizlik holatidir. Turli variantlari kuzatiladi. 
Depressiv stuporda
bem orlar biror harakat yoki faoliyat qilishga qodir 
emaslar, savollarga javob berm aydilar, ovqatlanishdan bosh tortadilar, 
yuzda qayg‘u va g‘am ginlik ifodasi kuzatiladi. K atatonik stupor to 'liq
harakatsiz qotib qolish bilan namoyon bo'ladi va ko'pincha shizofreniyada 
uchraydi. M ushaklar tonusi oshgan, bem orlar h ar qanday harakatga 
qarshilik ko'rsatadilar, aytilgan vazifalarni bajarm aydilar, noqulay 
holatlarda qotib turadilar (m um sim on egiluvchanlik yoki katalepsiya), 
ovqatdan bosh tortib, jud a ozib ketadilar, ahlat yoki siydigini ushlay 
olmaydilar.
Psixogen stupor
og‘ir ruhiy shikastlardan so‘ng nerv tizim ining 
kuchli torm ozlanishi natijasida kelib chiqadi. Depressiv stuporda 
bemorlarning yuzida qayg‘u va g'am ginlik ifodasi kuchli aks etadi; ular 
ovqatlanishdan bosh tortadilar, m ushaklar tonusi pasaygan b o iad i.
Ruhiy holatni baholashda 
ong buzilishi
bor yoki yo'qligini aniqlash 
m uhim ahamiyatga ega. Vaqt, m akon, atrofdagi insonlar va o ‘z shaxsiga 
bo‘lgan to ‘g‘ri m o‘ljal ong buzilmaganligi mezonlari hisoblanadi. Bosh 
miya hamma bo‘limlarining maqsimal funksional faolligi ongli faoliyatning 
debochasi hisoblanadi. Ong buzilishlari shartli ravishda ong yo'qolishi va 
qorong‘ilashuvi holatlariga bo ‘linadi. Ong yo‘qolishi sindromlariga: 
karaxtlik, sopor, koma holatlari kiradi.
Karaxtlik
holatidagi bemorlar atrofdagi ta ’sirlovchilaiga kam ahamiyat 
beradilar. Bemorlar savollarga juda kechikib, m udom bir xildagi so‘zlar 
bilan javob beradilar, javoblam i olish uchun savollami bir necha m arta 
takrorlash yoki balandrok aytishga to ‘g‘ri keladi. Ko‘p holatlarda bemorlar 
atrofdagi voqealarga befarq, kam harakat, yuz ifodasi kamaygan bo‘ladi. 
Bu holat o'tib ketgandan so‘ng, bemorlar o ‘zlari bilan bo‘lgan hodisalami 
qisman eslay oladilar. Karaxtlik holati ko‘pincha turli somatik va infeksion 
kasalliklarda (tif, pnevmoniya, kalla-miya jarohati, qandli diabet va h.k.) 
uchraydi. Bu holatni bosh miya po ‘stlog‘ida tormozlanishning rivojlanishi 
bilan bog'laydilar, tormozlanish p o ‘stloqosti hosilalarini qamrab olganda 
sopor va koma rivojlanadi, bu holatlar shartli va shartsiz reflekslaming 
yo'qolishi bilan tavsiflanadi.
Ong qorong'ilashuvi sindrom lariga: deliriy, oneyroid, ongning 
namozshomsimon buzilishlari va amensiya kiradi.
3
- №
9 5
33

---

Deliriyda bemorlar psixomotor qo'zg'alish holatida bo'ladilar, biror 
joyda tura olmaydilar, yorqin gallutsinatsiyalar yuzaga keladi, qo'rqadilar, 
vaqt va makonga bo'lgan mo'ljalni yo'qotadilar, atrof-muhit illuzor idrok 
etiladi. Bemorlar qo'rqinch to 'la sahnalami «boshlaridan kechiradilar», 
hayvonlar, odamlarni ko'radilar, ulardan qochadilar, yashirinadilar yoki 
tashlanadilar. Bemorlar o'tkir holatda atrofdagilar uchun xavf tug'diradilar. 
Deliriydan chiqqandan 50‘ng bemorlarda kechinm alari haqida qisman 
xotiralar saqlanib qoladi. Deliriy holati ko'pincha alkogolizmda («oq 
alahlash»), og'ir o 'tkir yuqumli va somatogen kasalliklarda («isitmadagi 
alahlash») va h.k. uchraydi.
Oneyroid—
bu ongningtushsimon buzilishidir. Bemoming kechinmalari 
fantastik: bemorlar o'zlarini do'zaxda, jannatda, boshqa dunyo yoki 
sayyoralarda, fazoga uchayotganliklarini va hokazolami ko'radilar. Bunda 
bemoriaming harakatlari ulaming kechinmalariga mos kelmaydi, harakatsiz 
bo'ladilar yoki qo'zg'aluvchanlik holatida bo'ladilar. Nigohlari uzoqlaiga 
tikilgan, «sehrlangandek», so'zlari uzuq-yuluq, bog'lanmagan bo'ladi. Be­
morlar joyga, vaqtga, o'z shaxsiga bo'lgan mo'ljalini yo'qotadilar, o'zlarini 
buyuk inson, avliyo, qo'mondon va hokazolar deb hisoblaydilar. Bemorlar 
bu holatdan chiqqandan so'ng kechinmalarini yaxshi eslab qoladilar, 
lekin real voqealami unutadilar. Oneyroid ko'pincha shizofreniyada uchraydi.
Ongning namozshomsimon buzilishi
epilepsiya va bosh miyaning organik 
shikastlanishlari uchun xos. To'satdan boshlanib yakunlanadigan holat 
hisoblanadi. B em or yorqin va rangli q o 'rq itu v c h i, sahnasim on 
gallutsinatsiyalarni his etadilar, urush, zo'rlash sahnalarini ko'radilar, 
qo'rquv, xavotirda, g'azabda bo'ladilar, himoyalanadilar yoki qochadilar. 
Ko'pincha bunday holatda xavfli harakatlar, qonunbuzarliklar sodir etadilar. 
Bu holat yakunlangandan so'ng bemorlar o 'z kechinma va harakatlarini, 
shuningdek, real hodisalarni ham eslay olmaydilar.
Ongning amentiv buzilishida bemorlar atrof-muhitda umuman mo'ljal 
ololmaydilar, hatto o'z shaxslarini anglash ham yo'qoladi. Ular atrofdagi 
hodisa va predmetlar o'rtasidagi bog'liqliklarni tushunmaydilar. Bunday 
h o latd a b e m o rlar bezo vta, h a d d a n tash q a ri holsiz, h a ra k a tla r 
bem oriam ing yotgan o'm ida, chegaralangan bo'ladi, savollarga javob 
bermaydilar, ulam ing nutqi tushunarsiz, o'zaro bog'lanm agan bo'ladi. 
Amensiya holatidan chiqilgandan so'ng, bemorlarda to'liq amneziya 
kuzatiladi. Bu holat yuqumli kasalliklar, zaharlanishlarda uchraydi.
Yosh bolalar va o'sm irlar uchun asosiy ruhiy kasalliklar sindromlari 
faqatgina kasallikning nozologik tabiatini emas, balki mazkur yoshdagilar 
uchun xarakterli bo'lgan nerv-ruhiy ta ’sirlanishni ham yoritadigan 
sindromlar hisoblanadi.