А. С. К а р и м о в, М. М. М и р а й д а р о в, F. Р. Ш о ё к у б о в



Download 18,47 Mb.
Pdf ko'rish
bet86/334
Sana22.02.2022
Hajmi18,47 Mb.
#98596
1   ...   82   83   84   85   86   87   88   89   ...   334
Bog'liq
Elektrotexnika va elektronika asoslari (A.Karimov va b.)

Даврий, хатолик —
бу бир хил микдорларни кайга улчаган- 
да уз кийматини ёки узгариш конуниятини узгартирмайд иг ан 
хатоликдир.
Тасодифий хатолик - бу
бир хил микдорни кайта у-лча- 
ганда 
у3 
Кийматини бирор конуниятга буйсунмаган холда 
тасодифан узгартирувчи хатоликдир.
Умуман, у лчаш хатолигига бир канча сабаблар таъсир 
курсатади. Буларга асбобни улчанаётган микдорнинг диапазо- 
нига, асбобнинг узи кабул киладиган кувватига, сезгирлигига 
нисбатан 
нотугри танлаш, асбобни нотугри ишлатиш (ташки 
шароитнинг нормал шароитдан фарк килиши, асбобни тугри 
урнатмаслик), улчаш системаларини нотугри танлаш ва бошка- 
лар киради.
Даврий хатолик уз навбатида узгарм ас ва узгарувчан х а ­
толикларга булинади. Кайта улчаганда уз киймати ва ишора- 
сини узгартирмайдиган хатоликка узгармас даврий хатолик 
дейилади. Бунга мисол тарикасида у лчашда кУлланадиган 
^лчовнинг хакикий киймати юкори аниклик билан удчанмаган- 
лигини келтириш мумкин. Маълум конуният билан узгарувчи 
хатоликка эса узгарувчан даврий хатолик дейилади. Агар ул­
чаш натижаси 
кучланишга боглик булса. аккумуляторнинг 
зарядсизланишидаги кучланишнинг бир текис камайиши уз­
гарувчан даврий хатоликка мисол була олади. Даврий х ат о­
лик келтириб чикарувчи сабабларнй аниклаб, тузатиш кири- 
тиш оркали мазкур хатоликни камайтириш ва бутунлай йук 
килиш мумкин.
134
www.ziyouz.com kutubxonasi


А гар даврий хатолик тасодифий хатоликдан кичик булса, 
бир хил микдорни улчашда уни бир неча б ор улчаб, улчаш 
натижаси сифагида уларнинг уртача кийматини олиш мацсадга 
мувофик, яъни
бунда А , А 2, . . . , 
А
п— х а Р бир улчаш натижаси, 
п—
улчаш­
лар сони. 
Улчашлар сони катта булганда ЛуР 
у л ч а н а <гттан 
микдорнинг ^а^икий цийматига якннлашади.
Билвосита улчашда иккита ва ундан ортик улчаш асбоб- 
ларидан фойдаланилади. Бу холда билвосита улчашдаги хато­
лик бевосита улчашдаги хатоликнинг алгебраик йигиндиси 
шаклида ёзиб, топилади.
Т ок ва кучланишни бевосита улчаш. Ток ва кучланишни 
бевосита улчаш учун амперметр ва вольтметрлардан фойда­
ланилади. Амперметр ва вольметрлар магнитоэлектрик (фа^ат 
узгармас ток занжири учун); электромагнит, электродинамик, 
ферродинамик (узгармас ва узгарувчан ток учун); индукцион, 
тугрилагичли (узгарувчан ток учун) ва боцща системаларда 
-булиши мумкин.
Токна улчаш
учун занжирни кулай жойидан узиб, 
ам п ер­
метр 
А
ни истеъмолчи 
каР шилиги 
R
билан кетма-кег улаш 
херак (7.1-расм). Амперметрни улашдан олдин улчанаётган 
токнинг турини 
ва 
тахминий кийматини билиш керак. У з г а р ­
мас токни улчаш учун индукцион системадан бошка 
барча 
системадаги амперметрлардан фойдаланиш мумкин, аммо амал­
да магнитоэлектрик ампермегрларгина ишлатилади. Чунки улар 
жуда аник ва юкори сезгирлпкка эгадир. Узгарувчан микдор- 
ларни улчашда асбоб шкаласидаги частота узгарувчан ток 
частотасига тенг ёки катта булишига эътибор бериш керак
акс долда кагта хатолик пайдо булади.
Асбобнинг улчаш чегараси ни танлашда куйидаги оддий 
коидага риоя килиш керак, яъни у лчаш чегараси улчаниши 
керак булган микдордан тахминан 25— 30% кат та цилиб оли­
нади. Чунки асбобнинг иккинчи ярмида нисбий у лчаш хато- 
лиги биринчи ярмидагига нисбатан камдир.
Текширилаётган электр занжирига уланувчи асбоб унинг 
параметрларини 
мумкин 
кадар 
кам узгартириши лозим. Щ у са- 
^ _______
л
_
+
А2
+ . . . +
Ап
ур —
п
7.3. Т О К ВА К У Ч Л А Н И Ш Н И У Л Ч А Ш
бабли 
амперметрнинг каРш илиги 
нолга тенг булиши керак. Бу 
холда 
токни 
улчаш учун 
занжир-
R
га уланган амперметр занжир 
<6-
у
царшилигинн 
узгартирмайди. 
Амалда 
бу 
шартни 
бажариш
/.1- раем,

135
www.ziyouz.com kutubxonasi


мумкин булмайди, шунинг учун ички каршилиги энг кичик 
булган амперметрдан фойдаланиш мацсадга мувофик булади. 
Аммо кичик ток (милли ва микроампер) ларни улчашда ички 
каршилиги бир неча ун ва юз Ом булган милли ва микро- 
амперметрларни улашга тугри келади.
Занжирга амперметр улаганда, унинг каршилиги узгаради, 
натижада занжирдаги ток хам узгаради. Агар зан ж и р карш и ­
лиги 
R
булиб, унга берилган кучланиш 
U
булса, занжирдаги 
ток (амперметр уланмасдан олдин) 
I X=.UIR
булади. З а н ж и р ­
га амперметр улангандан сунг, занжирнинг умумий к арш и­
лиги амперметр каршилиги 
R
a
микдорига ортади. Натижада 
амперметр улангандан кейинги ток, яъни амперметр улчагаи 
ток (7.1-расм) куйидагига тенг булади:

R
a
+ R '
Шунинг учун токни улчаш усулининг нисбий хатолиги:

Download 18,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   82   83   84   85   86   87   88   89   ...   334




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish