А. Рахмонов, Ё. Жуманазаров, С. Акбаров ёш даврлари психологияси

1) 
мақсадга йўналтирилган, билим ҳажмини аниқловчи стандарт тестлар – имтиҳон-синов 
варақаси; 
2) 
инсоннинг ақл-заковатини ўлчашга мослаштирилган ақл тест лари; 
3) 
инсон шахсининг фазилатларини текширишга мўлжалланган тестлар; 
4) 
инсон истеъдоди, иқтидори ҳамда қобилиятининг даражасини аниқлашга қаратилган 
тестлар. 

---

95 
Кексайиш даврида одамлар психологиясини ўрганиш тестлар ёрдамида амалга оширилиши 
синалувчиларда иродавий куч-қувват сарфлаш, ақлий зўриқиш, асабий танглик ҳолатларини 
камайтириш учун хизмат қилади, тажрибада вақтдан тежамли фойдаланиш имкониятини яратади. 
Шу билан бирга тестлар кишиларда (ранг-баранглиги учун) қизиқиш, табиий майл, шуғулланиш 
ҳис-туйғусини уйғотади. Тестлар билан ишлашда вақт чекланганлиги сабаблар айрим нуқсонларга 
йўл қўйилади, лекин уларни айнан ўша синалувчиларда муайян вақт ўтгандан кейин такрор 
ўтказилса, камчиликлар барҳам топиши мумкин. Кексалар психологиясини тадқиқ қилишга оид 
тажрибаларда психогеронтологиянинг айрим усулларидан кенг фойдаланилмоқда. 
Биологик кексайиш. 
Нафақа ёшига тўлган кишиларнинг ишни давом эттириш истаги ва 
улардан фойдаланиш эҳтиёжи тиббиёт ва руҳият илми олдига бир қанча талаблар қўяди. Бу талаблар 
М. Д. Александрова ва унинг шогирдлари таъкидлаганидек, 60 ёшдан ошган одамларнинг соматик 
сиҳатлилиги уларнинг ишлаб чиқишда қатнашишига қанчалик имкон беришини, инсоннинг руҳий 
саломатлиги ишлашда қай даражада ёрдамлашувини, соғлом кекса одамнинг психофизиологик 
функциялари, психик жараёнлари, шахсий хусусиятлари ва касб-корлик учун зарур талабларга мос 
келиш-келмаслигини аниқлашдан иборатдир. Бу усулда бир қанча элат, жамоа, ҳудуднинг худди шу 
ёшдаги аҳолиси билан солиштирилади. 
Асаб системасининг қариши. 
В. Д. Михайлова-Лукашева, М. М. Александровская каби 
олимларнинг физиологик ва гистологик тадқиқотларида кексаларнинг асаб системаси, бош мия 
тузилиши ўзгариши ўрганилган бўлиб, бу ҳол макроскопия ва микроскопия маълумотлари асосида 
ифодаланган.