A. R. Babajanov, A. M. Muqumov, Z. X. Xafizova yerdan foydalanishda integratsion boshqaruv

 
Bilimni aniqlash uchun savollar: 
1. Suvdan foydalanuvchilar uyushmasining mohiyati va mazmuni nima? 
2. SIU balansida qanday suv obyektlari bo‘ladi? 
3. SIUga qanday funksiyalar yuklatilgan? 
4. SIU faoliyatining asosiy tamoyillarini aytib bering. 
5. SIUning tarkibini tavsiflang. 
6. SIUning faoliyati qanday moliyalanadi? 
7.Irrigatsiya va kollektor tarmoqlarini zaruriy holatda turishida suvdan 
foydalanuvchilarning ulushi qanday? 
8. Ortiqcha suvdan foydalanishni bozor harakatlari va suvni litsenziyalash 
mexanizmining mohiyati nima? 
 
 

---

199 
IV BOB.
 YERDAN FOYDALANISHNI INTEGRATSION 
 BOSHQARISHNING FUNKSIYALARI 
4.1 Yer qonunchiligi ijodiyoti-yerdan
foydalanishni boshqarishning funksiyasi 
Yerdan foydalanishni o‘zi kabi yer qonunchiligi ijodiyoti jarayoni ham 
tanaffuzsiz davom etadigan, doimiy jarayondir. Buning natijasida boshqarishning 
ushbu funksiyasi ham dinamik xarakteriga ega. Ushbu ijodiyot davomida yangi 
qonunchilik hujjatlari qabul qilinadi hamda mavjud qonunchilik hujjatlariga
mamlakatdagi iqtisodiy islohotlarni rivojlantirish va chuqurlashtirishga mos 
o‘zgarishlar kiritiladi. 
Mamlakatda yer munosabatlarini tubdan o‘zgarishi yer munosabatlari sohasida 
zaruriy qonunchilik bazasini yaratishni talab qildi. Yer qonunchilik bazasini ishlab 
chiqishni tezlashtirish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 19 
martdagi 120-sonli “1998-2000yillar davriga qishloq xo‘jaligida iqtisodiy 
islohotlarini chuqurlashtirish Dasturini amalga oshirish bo‘yicha chora-tadbirlar 
to‘g‘risida”gi Karorini qabul qilinishi bilan muhimlashdi. Shu sababli yer 
munosabatlari sohasida mamlakatda qator muhim qonunchilik aktlari tayyorlandi va 
qabul qilindi: O‘zbekiston Respublikasining yer kodeksi (1998 yil 30 apreldagi Oliy 
Majlisning XI sessiyasida), O‘zbekiston Respublikasining “Davlat yer kadastri 
to‘g‘risida”gi Qonuni (1998yil 28 avgustdagi Oliy Majlisning XII sessiyasida), 
O‘zbekiston Respublikasida davlat yer kadastrini yuritish tartibi (O‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998yil 31 dekabrdagi 543-sonli Qarori) 
shular jumlasidandir. Bundan tashqari, yer kodeksi va “Davlat yer kadastri 
to‘g‘risida”gi 
qonunining 
asosiy 
qoidalarini 
rivojlantirish 
bo‘yicha 
“Yergeodezkadastr” Davlat qo‘mitasi tomonidan yerdan foydalanish va yer 
munosabatlarini tartibga solish masalalariga bog‘liq 40 dan ortiq qonun osti me’yoriy 
hujjatlari ishlab chiqildi va tasdiqlandi. 
Qishloq xo‘jalik korxonalari, shuningdek qishloqlararo yerlardan foydalanishga 
talluqli bo‘lgan qator muhim masalalar O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 
XI sessiyasida (1998y) qabul qilingan “Qishloq xo’jalik kooperativi (shirkat 
xo‘jaligi) to‘g‘risida”, “Fermer xo‘jaligi to‘g‘risida”, “Dehqon xo‘jaligi to‘g‘risida” 
qonunlarda o‘zining aksini topgan. Sanab o‘tilgan qonunchilik hujjatlari guvohlik 
beradiki, bugungi kunda yerdan foydalanish sohasida qonunchilik bazasi amaliy 
jihatdan yaratilgan. 
Yer kodeksining asosiy qoidalari O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 
55-moddasiga to‘la asoslangan, qaysiki bu yerda e’tirof etiladiki, tabiiy resurslar va 
birinchi galda yer, umummilliy boylikdir, O‘zbekiston Respublikasi aholisining 

---

200 
hayoti, faoliyati va farovonligining asosi sifatida davlat tomonidan oqilona 
foydalanilishi va muhofaza qilinishi zarur. 
Yer kodeksining 1-moddasida e’tirof etilishicha, yer qonunchiligining asosiy 
vazifasi bugungi va bo‘lg‘usi avlodlar manfaatlarini ta’minlash maqsadida yer 
munosabatlarini tartibga solish, yerlardan ilmiy asoslangan, oqilona foydalanish va 
muhofaza qilish, tuproq unumdorligini qayta tiklash, tabiiy muxitni saqlash va 
yaxshilash, xo‘jalik yuritishning barcha shakllarini teng huquqli rivojlantirish uchun 
sharoit yaratish, yuridik va jismoniy shaxslarni yer uchastkalariga bo‘lgan 
huquqlarini 
muhofaza 
qilish, 
shuningdek 
bu 
sohadagi 
qonunchilikni
mustahkamlashdan iborat. 
O‘zbekiston Respublikasi yer kodeksi 14 bob 91-moddani o‘z ichiga oladi. 
Mazmuni jihatidan uni quyidagi 10 tarkibiy bo‘limlarga ajratish mumkin: umumiy 
qism (1-10moddalar); yer kadastri, yer tuzish va yer monitoringi (11-15 moddalar); 
yer uchastkalariga huquq shakllari (16-38 moddalar); yer huquqi subekttlarining 
huquqiy rejimi (39-42 moddalar); qishloq xo‘jalik yerlari (43-58 moddalar); yer 
fondining boshqa toifa yerlari (39-78 moddalar);yerlarni muhofaza qilish, yer 
munozaralarini hal qilish, yer qonunchiligiga rioya qilishni nazorati hamda buni 
buzganlik uchun javobgarlik (79-85,89-91 moddalar), zararlar va ishlab chiqarish 
yo‘qotishlari o‘rnini qoplash (86-88 moddalar). 
Umumiy bo‘limda yer qonunchiligining tamoyillari, davlat hokimiyati 
organlarini yer munosabatlarini tartibga solish sohasidagi vakolatlari, yer fondini yer 
toifalari bo‘yicha tarkibi keltirilgan, yer uchastkasiga tushuncha berilgan. 
Yer kodeksida u qabul qilinguncha faoliyat ko‘rsatgan “Yer to‘g‘risida”gi 
qonunga (1990 y.) nisbatan yer huquqining yangi asosiy tamoyillari qatoriga quyidagi 
tamoyillar qo‘shilgan: yerga egalik va foydalanish shakllarining rang-barangligi, yer 
huquqi subekttlarining teng huquqliligini ta’minlash,ularning qonuniy huquqi va 
manfaatlarini himoya qilish; yerga va barcha atrof muxitga zarar etkazilishini oldini 
olish, ekologik xavfsizlikni ta’minlash; yerni holati to‘g‘risidagi axborotlarni 
to‘laligini va haqqoniyligini ta’minlash. 
Yerga egalik va foydalanish shakllarining rang-barangligi tamoyilini kiritishga 
zaruriyat mamlakatda bozor iqtisodiyotini rivojlantirishga, ishlab chiqarish 
vositalariga mulkchilikning hamda yer uchastkasiga huquqning turli shakllarini 
rivojlanishiga iqtisodiyotniko‘pukladliligiga asoslanadi. manfaatdor yuridik va 
jismoniy shaxslar uchun yer kadastr axborotlariga bo‘lgan imkoniyatlar tamoyili 
jamiyatni demokratik rivojlanishi va ochiqligiga, rivojlanayotgan ko‘chmas mulk 
bozorini yer axborotlarini talablariga, rivojlanayotgan investitsiya siyosatini hamda 
kredit-garov tizimining talablariga, shuningdek boshqa qator ijtimoiy-iqtisodiy 
omillarga asoslanadi. 

---

201 
Yer fondini yangi tarkibiga mos ravishda mamlakatning barcha yerlari 8 yer 
toifasiga bo‘lingan: oldingi qabul qilingan 7 toifaga qo‘shimcha tariqasida tarixiy-
madaniy yodgorliklar yerlari toifasi qo‘shilgan. Yerlarni yer fondining u yoki bu 
toifasiga kiritish yerlarni berish chog‘ida o‘rnatiladigan yer uchastkalarining 
maqsadli mohiyatiga qarab qat’iy ravishda amalga oshiriladi. 
Yer kodeksida yer uchastkasiga yangidan ta’rif berilgan. Yangi tushunchaga 
binoan yer uchastkasi-bu belgilangan chegaraga hamda shunga mos maydon va 
egallagan o‘ringa, huquqiy rejimga va boshqa tavsiflarga ega bo‘lgan, davlat yer 
kadastrida, shu jumladan yer uchastkalariga bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yhatiga 
olish hujjatlarida yoritiladigan yer uchastkasining bir qismidir. Demak, yer uchastkasi 
deganda, kenglik-huquqiy makomga ega bo‘lgan, ma’lum bir maqsadda 
foydalanishga mo‘ljallangan hamda aniq bir yer huquqi subekttiga qarashli bo‘lgan 
ma’lum bir hudud tushuniladi. Shu munosabat bilan huquqiy makomga ega bo‘lgan, 
korxona, muassasa va tashkilotlar, shuningdek jismoniy shaxslarning obyektlari, “yer 
egaligi” va “yerdan foydalanish” hududi sifatidagi oldingi tushunchalar bekor qilindi. 
Yer kodeksida bozor iqtisodiyotini shakllantirishdagi yer kadastrining kuchayib 
borayotgan roli yoritildi, yaratilayotgan davlat kadastrlarining yagona tizimidagi 
o‘rni, boshqa tarmoq kadastrlarini rivojlantirish uchun kenglik-huquqiy asos 
sifatidagi ahamiyati aniqlangan. 
Yer kodeksida birinchi marta yer uchastkalariga subekttlar huquqlarining keng 
qamrovli turlari, jumladan, yerga mulkchilik, abadiy merosiy egalik, birgalikda egalik 
yoki foydalanish, yer uchastkasining ijarasi birinchi marta ko‘zda tutilgan. 
Yerga mulkchilikka (yer kodeksining 16-moddasi) nisbatan qayd qilinadiki, 
O‘zbekiston Respublikasining qonunchilik hujjatlarida belgilangan holatlardan
tashqari barcha hollarda yer uchastkasini oldi-sotdi, almashtirish, sovg‘a qilish, 
garovga qo‘yish man qilingan. Yuqorida qayd qilingan holatlarda yuridik va jismoniy 
shaxslar yer uchastkalariga, shu jumladan mulk huquqida ham yer uchastkalariga ega 
bo‘lishlari mumkin (17,18-moddalar). Mulk huquqi bilan yer uchastkasiga ega 
bo‘lish imkoniyati to‘g‘risidagi bu qoida respublika yer qonunchiligida birinchi marta 
yuritilgan. 
Yer uchastkasini bo‘lish mumkin bo‘lmagan hollarda unga birgalikda egalik 
qilish yoki undan birgalikda foydalanish to‘g‘risidagi qoida yer kodeksining 
mazmunida yangidir. Auksionlardan tanlov asosida 0,04ga atrofidagi yer uchastkasini 
umrbod merosiy egalik huquqi asosida O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarini sotib 
olishi ham yangi qoida hisoblandi. Huquqshunoslikdagi bu yangilik mamlakatda uy-
joy masalasini hal qilinishini ancha tezlashtirish hamda ijtimoiy muammolarni ko‘p 
jihatdan engillashtirishga imkon beradi. 
Respublika yer qonunchiligiga birinchi marta yer uchastkalaridan foydalanishga 
cheklashlar (saqlashlar) tushunchasi, shuningdek servitutlar to‘g‘risidagi tushuncha 

---

202 
kiritildi. Yer uchastkasidan foydalanishga quyiladigan cheklanishlarning asosiy 
turlari quyidagilar (29-modda): oldi-sotdi, iklamchi ijara, maqsadli mohiyatini 
o‘zgartirish, faoliyatning alohida turlari, tashqi ko‘rinishni o‘zgartirish, ko‘chmas 
mulkni rekonstruksiya qilish yoki buzib tashlash va boshqalar. Yer uchastkasidan 
foydalanishga cheklashlar uning huquqiy makomiga qo‘shiladi, davlat ro‘yxatiga 
olinadi va yer uchastkasiga huquq boshqa yuridik yoki jismoniy shaxsga 
o‘tganigacha saqlab qolinadi. Servitutlar turli vazifalarni bajarish (to‘g‘ridan to‘g‘ri 
piyoda yoki mashinada o‘tish, suv olish, yer osti suvlarini chiqarib tashlash ishlari, 
turli injenerlik inshoatlarini ekspluatatsiya qilish, mollarni haydab o‘tish, qidiruv 
ishlarini olib borish va hak.) zaruriyati bilan bog‘liq o‘zga yer uchastkasidan piyoda 
yoki mashinada o‘tishni ta’minlash maqsadida belgilanadi. Servitutlar ko‘chmas 
mulklar shakllanishida yer uchastkasiga huquq subektti hamda servitutni o‘rnatishni 
talab etuvchi shaxslar o‘rtasida kelishuvga binoan o‘rnatiladi, bunday kelishuvga 
Erishilmagan taqdirda servitut to‘g‘risidagi masala sudda hal qilinadi. O‘rnatilgan 
servitut davlat ro‘yxatiga olinadi hamda yer uchastkasiga huquq boshqa yuridik yoki 
jismoniy shaxsga o‘tganda saqlab qolinadi. Servitut, uni o‘rnatishga asos to‘xtatilgan 
hollarda bekor qilinishi mumkin. 
Yer uchastkalariga bo‘lgan huquqlarni ro‘yxatga olish masalalariga, shuningdek 
yer-ro‘yxatga olish hujjatlarining turlari va mazmuniga yer kodeksida ayniqsa yirik 
e’tibor berilgan. Yer uchastkasining kadastr plani, huquqni ro‘yxatga olinganligi 
to‘g‘risidagi guvohnoma, shuningdek huquqni o‘rnatuvchi hujjatlar yer 
uchastkalariga bo‘lgan huquqlarni ro‘yxatga olishning asosiy hujjatlari hisoblanadi. 
Yer kodeksida yer huquqi subekttlarining huquqiy rejimi anchagina 
kengaytirilgan. Jumladan, huquq subekttlari o‘z yer uchastkalarini ijaraga, iklamchi 
ijaraga va ichki xo‘jalik ijarasiga berishlari mumkin. Kredit olish maqsadida yer 
egasi-fuqaro yer uchustkasiga umrbod merosiy egalik huquqini, shu jumladan, 
dehqon xo‘jaligini yuritishi, yakka tartibda uy-joy qurish uchun auksion orqali 
olingan yer uchastkasini garov tariqasida berishi mumkin. Fermer xo‘jaligi kredit 
olish uchun o‘z mulkini, shuningdek yer uchastkasiga ijara huquqini garovga 
berishga haqlidir.
Yer kodeksining eng yirik va muhim bo‘limi-bu “Qishloq xo‘jalik yerlari” 
bo‘limi hisoblanadi, chunki bu bobdagi moddalarda ushbu toifa yerlarining huquqiy 
holati tartibga solinadi, ushbu yerlarda xo‘jalik yuritishning asosiy shakllari 
aniqlanadi, subekttlar, jumladan qishloq xo‘jalik kooperativlari (shirkatlari), fermer 
xo‘jaliklari, dehqon xo‘jaliklarining huquqiy holatlari aniqlanadi. 
Yer kodeksida qishloq xo‘jalik kooperativi (shirkati)ga ta’rif berilgan, ya’ni u-
tovar qishloq xo‘jalik mahsulotlarini etishtirish maqsadida pay(ulush)ga asoslangan 
qishloq xo‘jalik korxonasining asosiy tashkiliy-huquqiy shaklidir. Yerlardan oqilona 
va samarali foydalanilgan taqdirda qishloq xo‘jalik kooperativi (shirkati) yer 

---

203 
uchastkasini qo‘shimcha holda ijaraga olishi yoki vaqtincha foydalanishga olishi 
mumkin. 
Qishloq xo‘jalik kooperativi (shirkati)ga doimiy egalikka berilgan yer 
uchastkasining qiymati, kooperativning asosiy fondlari va boshqa majburiyatlaridan 
holi aktivlarning qiymati bilan birgalikda pay fondining tarkibiy qismi hisoblanadi. 
Pay fondi kooperativ a’zolari o‘rtasida mulkiy paylarga taqsimlanadi, ular pay 
fondining qiymatida hamda shunga mos dividentlar ko‘rinishdagi foydasida har bir 
kooperativ a’zosining ulushini aniqlaydi. Kooperativ yer uchastkalari, qoidaga 
binoan, qishloq xo‘jalik mahsulotlari etishtirish uchun oilaviy (kollektiv)pudrat 
shartnomasining shartlari asosida oilalarga (kollektivga) vaqtinchalik foydalanishga 
beriladi. Oilaviy pudrat shartnomasida yer uchastkasining o‘lchamlari, joylashgan 
o‘rni va holati, yer uchastkasidan foydalanish shartlari, qabul qilingan almashlab 
ekish sxemasiga muvofiq yerning sifatini va hosildorlikni oshirish bo‘yicha, tuproq 
unumdorligini saqlash va oshirish bo‘yicha tomonlarning majburiyatlari ko‘rsatiladi. 
Oilaviy (kollektiv) pudrat shartlari asosida berilgan yer uchastkalari qat’iy ravishda 
maqsadli mohiyati bo‘yicha foydalaniladi, ekin yerlari maydonlarini kamaytirishga 
yo‘l qo‘yilmaydi. Yer uchastkasining o‘lchamlari va uning chegarasi tomonlarning
kelishuviga binoan o‘zgartirilishi mumkin. 
Yer kodeksining 53-moddasi fermer xo‘jaligining mohiyatini aniqlaydi, ya’ni u-
o‘ziga uzoq muddatli ijaraga berilgan yer uchastkasidan foydalangani xolda tovar 
qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini olib boruvchi, fermer xo‘jaligi a’zolarining 
birgalikdagi faoliyatiga asoslangan yuridik shaxs makomidagi mustaqil xo‘jalik 
yurituvchi subekttdir. Fermer xo‘jaligiga yer uchastkalari zahira yerlardan, maxsus 
respublika fondidan, mehnat resurslari etishtirmaydigan xo‘jaliklardan hamda 
yangidan sug‘oriladigan massivlardan beriladi. Qishloq xo‘jalik kooperativlari 
(shirkatlari)ning yerlari fermer xo‘jaliklariga kooperativ a’zolari umumiy majlisning 
qarorlari bo‘yicha berilishimumkin, ushbu qarorlar asosida tuman hokimi mos 
ravishda qaror qabul qiladi. Fermer xo‘jaligini yuritish uchun fuqarolarga yer 
uchastkasi 10yildan 50 yilgacha muddatga ijaraga beriladi. yer uchastkasining 
o‘lchami yer uchastkasinibergan organ tomonidan, har bir alohida holatda mahalliy 
sharoitlarni hamda fermer xo‘jaligining miqdoriy tarkibini hisobga olgan tarzda 
aniqlanadi. Fermer xo‘jaligiga berilgan yer uchastkalari xususiylashtirishi mumkin 
emas hamda ular oldi-sotdi, garov, sovg‘a, almashish obyekti bo‘lmaydi. Agarda 
qonunda yoki ijara shartnomasida ko‘zda tutilgan bo‘lsa, bunday holda fermer 
xo‘jaligi yer uchastkasiga o‘zining ijara huquqini ijaraga beruvchining roziligisiz 
garovga berishi mumkin. 
Yer kodeksida (55-modda) shuningdek dehqon xo‘jaligiga tavsif berilgan, ya’ni 
u-umrbod merosiy egalik huquqi asosida oila boshlig‘iga beriladigan, tomorqa yer 
uchastkasida oila a’zolarining shaxsiy mehnati asosida qishloq xo‘jalik 

---

204 
mahsulotlarini etishtirish va realizatsiyasini amalga oshiruvchi oilaviy mayda tovar 
xo‘jaligidir. U quyidagi o‘lchamlarda bo‘ladi: sug‘oriladigan yerlarda 0,35 
gektargacha va sug‘orilmaydigan yerlarda 0,5 gektargacha, cho‘l va dasht 
mintaqasida-qurilishlar va hovlilar egallagan yerlar bilan birgalikda 1,0 gektargacha.
Dehqon xo‘jaligini yuritish uchun beriladigan yer uchastkasining o‘lchami yer 
uchastkalarining mavjudligiga qarab hamda oila a’zolarini jamoat ishlab 
chiqarishdagi ishtirokini hisobga olgan holda aniqlanadi. Dehqon xo‘jaligini yuritish 
uchun tomorqa yer uchastkasiga ega bo‘lmagan yoki ushbu qishloq xo‘jalik va 
o‘rmon xo‘jalik korxonasi, tashkiloti va muassasasida belgilanganidan kichik 
maydonga ega bo‘lgan fuqarolarga ushbu korxonalar, muassasalar yoki tashkilotlar 
egaligidagi yoki foydalanishidagi yerlardan belgilangan me’yorlar doirasida shaxsiy 
polizchilikka qo‘shimcha yer uchastkalari foydalanishga beriladi. Dehqon xo‘jaligini 
yuritish uchun respublika fuqarolariga tomorqa yer uchastkalari umrbod merosiy 
egalik huquqi asosida auksionlardan 0,06 gektarga qadar yer maydoni realizatsiya 
qilinishi mumkin. 
Yagona davlat yer fondini uning ma’lum toifalariga kiritish tartibi va mexanizmi 
yer kodeksida aniqlangan. Kodeksda yerlarni muhofaza qilish, ularni oqilona va 
samarali foydalanishni nazorat qilish, yer qonunchiligini buzganlik uchun javobgarlik 
muammolariga diqqat va e’tibor qaratilgan. 
Shunday qilib, O‘zbekiston Respublikasining yer munosabatlari sohasidagi 
asosiy qonunchilik hujjatlari hisoblangan yer kodeksi va “Davlat yer kadastri 
to‘g‘risida” qonuni e’tirof etish zarurki, bugungi kunga yaratilgan huquqiy asos 
umumiy yer resurslaridan foydalanish samaradorligi darajasini ancha oshirish
shartini ta’minlaydi. 
Shu bilan bir qatorda qayd qilish zarurki, 1998-2000 yillarda yerdan foydalanish 
sohasida qabul qilingan asosiy qonunchilik hujjatlari, mamlakatda iqtisodiy 
islohotlarni chuqurlashtirilishi sababli, ayniqsa keyingi yillari, yer munosabatlarini 
bozor sharoitida mamlakat iqtisodini dinamik rivojlana borish talablariga mos 
keltirishni talab qiladi. Shu nuqtai nazardan yaratilganqonunchilik bazasi ma’lum 
darajada eskirdi. Jumladan, eng avvalo, yer qonunchiligida yerdan foydalanishni 
jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy voqeilik sifatidagi mohiyati, yerdan foydalanishga 
jamiyat tomonidan yer resurslaridan ko‘p maqsadli foydalanishning obyektiv, 
tanaffuzsiz, siklli jarayoni sifatida tizimli yondashish hamda uni murakkab tashkil 
etishga boshqariladigan tizim sifatida qarash zarurligini yoritish zarur. Mamlakatda 
ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotini yaratishning zamonaviy sharoitida uning 
maqsadi va vazifalarini shakllantirish zarur. 
Yerdan 
foydalanishning 
mavjud 
qonunchilik 
asoslarini 
eng 
yirik 
kamchiliklaridan biri-bu, ushbu qonunchilik asoslariasosan qishloq xo‘jalik yerlari, 
kam miqdorda o‘rmon xo‘jaligi yerlar munosabatlarini tartibga solishidir. Mamlakat 

---

205 
yer fondining boshqa toifa yerlari (sanoat, transport, aholi punktlari, suv xo‘jaligi) 
etarli qonunchilik bazasiga ega emas yoki umuman qonunchilik bazasiga ega emas. 
Mavjud qonunchilikda yerdan foydalanishning bozor tamoyillari etarlicha rol 
o‘ynamagan. Yer kodeksida yer bozori yoki yer ijarasi huquqining bozorini yaratish 
asoslari yoritilmagan, ammo respublikada ko‘chmas mulk bozorini to‘laqonli faoliyat 
ko‘rsatishi aynan shuni talab qiladi. Yer bozorini yaratish va faoliyat ko‘rsatishi, o‘z 
navbatida, barcha toifa yerlarini bozor uslublari yordamida qiymat baholashni 
o‘tkazishni talab qiladi. Bunda qonunchilik tartibi qiymat baholashning asosini 
tashkil etuvchi yerlarni sifat baholashga etarlicha e’tibor qaratishi zarur. 
Respublikada “Tuproq unumdorligi to‘g‘risida”gi Qonunni qabul qilish, shuningdek 
tuproqlar kadastrini yuritish uchun huquqiy asos yaratish maqsadga muvofiqdir. 
Sug‘oriladigan yerlardan foydalanishning Qonunchilik bazasida arid mintakasi 
dehqonchiligining muhim tabiiy resurslari hisoblangan yer va suvdan oqilona hamda 
samarali foydalanishni ta’minlashga yo‘naltirilgan yer va suv munosabatlarini isloh 
qilishda ularni o‘zaro bog‘liqligiga alohida e’tibor qaratilishi zarur. 
Bugungi kunda “Yergeodezkadastr” Davlat qo‘mitasi tomonidan mamlakat yer 
kodeksining yangi tahririni ishlab chiqish bo‘yicha chora-tadbirlar belgilanmoqda. 
Mamlakatda bozor iqtisodiyotini rivojlantirish talablariga javob beradigan yerdan 
foydalanish tizimini yaratishga imkon beradigan respublika yerdan foydalanishning 
hozirgi daqiqaga va ma’lum istiqbolga barcha zaruriy o‘zgarishlari unda yoritilishi 
zarur. 
Hulosa qilib qayd etish zarurki, butun jamiyat manfaatlariga mos Yerlardan 
oqilona va samarali foydalanish yagona davlat yer fondining huquqiy rejimi bilan 
ta’minlanadi. Davlat organlarini yerdan foydalanish va muhofaza qilishga nisbatan 
huquq va majburiyatlari yerdan foydalanishni davlat boshqaruvining mazmuni 
hisoblanadi.