A. R. Babajanov, A. M. Muqumov, Z. X. Xafizova yerdan foydalanishda integratsion boshqaruv

Xo‘jaliklarning ijtimoiy-iqtisodiy shakllari va ular o‘lchamlarini ishlab 
chiqaruvchi kuchlarni rivojlanish darajasiga hamda iqtisodiy munosabatlar 
xarakteriga moslik qonuni
. Ushbu qonunning aniq ta’siri yer asosiy ishlab chiqarish 
vositasi hisoblangan qishloq xo‘jaligida namoyon bo‘ladi. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish 
davrida davlat va jamoat mulkchiligiga, ishlab chiqarish vositalarining bo‘linmas 
mulkchiligiga asoslangan ishlab chiqarishni tashkil etishning oldingi shakllari 
(sovxozlar va kalxozlar) samarasiz va istiqbolsiz bo‘lib qoldi. Yer munosabatlarini 
isloh qilish jarayonida ular oldiniga qishloq xo‘jalik kooperativlari (shirkatlari)ga, 
keyinchalik esa xususiy yerdan foydalanish va mehnatni oilaviy tashkil etishga 
asoslangan fermer xo‘jaliklariga aylantirildi. Xo‘jalik yuritishni yangi shakllari yer 
uchastkalarining maydonlari oldingilaridan tubdan farq qiladi. 
Yerlarni doimiy ravishda hamda proporsional tarzda taqsimlash va qayta 
taqsimlash qonunining
ta’siriga mos tarzda iqtisodiy islohotlar yer toifalari 
o‘rtasida, iqtisodiy tarmoqlar, alohida yerdan foydalanuvchilar o‘rtasida yerlarni 
qayta taqsimlanishini obyektiv ravishda talab qildi. Sanoat obyektlarini (shu 
jumladan energetika) jadal qurilishi, transport, aloqa tarmoqlarini rivojlanishi, 
shuningdek qishloq xo‘jaligidagi iqtisodiy islohotlar munosabati bilan qishloq 
xo‘jaligi, sanoat va transport, o‘rmon va suv fondi, boshqa toifalar yer maydonlari 
yirik miqdorlarda o‘zgardi, tarmoqlararo yerlarni qayta taqsimlash, shu jumladan 
yerdan foydalanuvchilar o‘rtasida yerlarni qayta taqsimlash amalga oshirildi. 
Jumladan,xo‘jalik yuritishning asosiy shakli hisoblangan fermer xo‘jaliklarining 
maydoni bugungi kunda 5,0 mln.gektardan oshadi, dehqon xo‘jaliklarining maydoni 
342,9 ming gektarga etdi. O‘rmon fondi yerlarining maydoni 1990 yilga nisbatan 
bugungi kunda 3 barobardan ortiq o‘sdi, sanoat, transport aloqa yerlari esa 100.0 
ming gektarga oshdi [35]. Yerdan foydalanishdagi bunday yirik o‘zgarishlar yer 

---

144 
munosabatlarini rivojlanishida ko‘rib chiqilayotgan qonunning ta’sirining yaqqol 
namoyoni bo‘lmoqda.