A. R. Babajanov, A. M. Muqumov, Z. X. Xafizova yerdan foydalanishda integratsion boshqaruv

22-rasm. Yerdan foydalanishni boshqarishning kichik tizimi. 
 
Umumiy nuqtai nazardan e’tirof etish zarurki, boshqarish umuman obyektlar 
(predmetlar) bilan emas, balki jarayonlarda amalga oshiriladi. Shu sababli ham “Yer 
resurslarini boshqarish” yoki “Yerni boshqarish” kabi ko‘rinishdagi tushunchalar 
umuman o‘z mohiyatiga to‘g‘ri kelmaydi. O‘quv rejalari, ko‘pgina o‘quv 
qo‘llanmalari va ilmiy ishlar, afsuski, aynan shunday hato va kamchiliklardan holi 
emas. Har qanday murakkab tizim singari yerdan foydalanishni boshqarish tizimi 
boshqarishning mohiyati, mazmuni va vazifalarini yorituvchi uning asosiy 
tamoyillariga mos tarzda amalga oshiriladi. Aynan shunday tamoyillarga quyidagilar 
kiradi: 

 
yerlardan foydalanishning butun qirralari asosida yerdan foydalanishni 
boshqarishga tizimli yondashuv; 

yerni ko‘p maqsadli foydalanish qonuniyatlarini (shu jumladan bozor 
sharoitida) hamda faoliyatning turli sohalarida undan foydalanish xususiyatlarini 
hisobga olish; 

qishloq xo‘jalik yerlarining ustunligi; 

mintaqaviy farqlarni hisobga olgan holda yerdan foydalanis
. 
Yerdan foydalanishni boshqarish tizimini amalga oshirishning aynan shunday 
tamoyillarini amaliy jihatdan boshqa ko‘pgina olimlar ham tavsiya qiladilar 
[masalan,33, 45b.va boshq.]. Sanab o‘tilgan tamoyillarning majmuali tarzda amalga 
oshirish yerdan foydalanishni tizimli boshqarishga, tizimni maqbul, barqaror va bir 
xil holatda ushlab turishga imkon beradi. 
Yerdan foydalanishni boshqarishning obyekti sifatida mamlakat yer resurslari 
hamda, birinchi navbatda, undan foydalanish jarayoni xizmat qiladi. Bunda yerlarni 
Yerdan 
foydalanish tizimi 
Yerdan foydalanish
obyekti
Yerdan foydalanish
usullari
Yerdan foydalanishni 
boshqarish 
YeM ni davlat 
tomonidan 
muvofiqlashtirishtirish 
Yerdan 
foydalanishni 
boshqarish
Boshqarish
funktsiyasi 

---

139 
taqsimlash, foydalanish va qayta tiklash (jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy aloqalarining 
obyektiv va tabiiy majmualarining bosh, asosiy komponenti sifatidagi, yerni mavjud 
bo‘lish qonuniyatlari) jarayonlari o‘rganish predmeti bo‘ladi. Qabul qilingan 
mezonlar (yer resurslaridan foydalanish qirralari) ning butunligi yoki uning alohida 
funksiyalari nuqtai nazardan yerdan foydalanish tizimini maqbul holatda ushlab 
turish 
bo‘yicha mavjud uslublar va texnologiyalarni doimiy ravishda 
takomillashtirish boshqarishning asosiy vazifasi hisoblanadi. 
Yerdan foydalanishni davlat boshqaruvi deganda ijtimoiy, shu jumladan yer 
munosabatlarini muvofiqlashtirishda davlatning o‘ziga xos rolidan kelib chiqadigan 
funksiyalarini bajarish hamda davlat chegarasi doirasida uni hududiy ustunligi 
bo‘yicha ma’lum bir davlat organlarining qonunchilik hamda ijroiy-farmonbarorlik 
faoliyatidir. Funksiyasi deganda berilgan munosabatlar tizimida qandaydir bir 
obyektning faoliyati, majburiyatlari, xususiyatlarining tashqi aks etishi tushuniladi. 
Yerdan foydalanishni boshqarish tizimidagi funksiya-bu yerlardan oqilona 
foydalanishni tashkil etish bo‘yicha boshqarish faoliyatining nisbatan avtonom 
sohadir. Bunday funksiyalarga quyidagilar kiradilar: