A. Ǵofirov, G. Qdırbaeva

Óz betinshe úyreniw ushın sorawlar

1. 
   Suw aǵımın tártipke salatuǵın toǵay terekleri sisteması qanday zonalarda jaylastırıladı?
   

3. Suw aǵımın tártipke salatuǵın toǵay terekleri sisteması ne?
4. Dara (balka) hám jarlıq aldı toǵay terekleri otırǵızılıwı ne?


JARLÍQLAR ALDÍ TOǴAY TEREKLERI POLOSALARÍ
Toǵay terekleri sistemasınan paydalanıp jarlıqtıń payda bolıwına qarsı gúresiw olardıń maydan suw aǵımın sińdiriw qábiletine tiykarlanǵan. Bunnan tısqarı terekler hám puta ósimliklerdiń tamırları topıraqtıń bólimlerin bekkemleydi. Toǵay terekleri sisteması tek tarqalǵan betindegi suw aǵımların sińdiriwi múmkin, toplanǵan suw aǵımı bolsa sisiema arqalı biymálel ótip ketedi. Tamırlardıń imkaniyatı da shegaralanǵan.
Toǵay terekleri otırǵızılıwı járdeminde jarlıqtıń ósiwin toqtatıw ushın terekler sistemasın sonday jaylastırıw lazım ol betindegi suw aǵımın jarlıqqa jetip kelmestenaq onı sińdiriw imkaniyatına iye bolsın. Buǵan jarlıq aldı toǵay terekleri sistemasın shólkemlestiriw arqalı erisiledi.

Súwret-15. Jarlıq astın toǵayzarlastırıwda toǵay terekleri sistemasın (a,g) jaylastırıw sxeması.
(v-jarlıq astı; b-dara (balka) jaǵasıirǵoǵi; d-dara
(balka) astınıń qaldıǵı; e-dara aldı toǵay terekleri sisteması.
Jarlıq aldı toǵay terekleri sisteması jarlıqlardıń jaǵası (sheti) nan 3-5 m uzaqlıqta jaylastırıladı. Súriletuǵn jerlerde jarlıqtıń eki tárepindegi jaǵası boylap 3-5 qatarlı, shoqqısına kese qılıp 10 -15 m. keńlikte 8-10 qatarlı terekler otırǵızılıwı jaylastırıladı. Egerde jarlıq bir birewiniń arasındaǵı matazaa 50-100 m bolǵan bir neshe shoqqılı bolsa onda terekler otırǵızılıwı olardıń bárshesinen joqarıda tuwrı sızıqlı qılıp jaylastırıladı, kerisinshe aytılǵan matazaa úlken bolsa terekler sisteması hár bir shoqqınıń átirapında tuwrı sızıqlı qılıp jaylastırıladı (súwret-16).

Súwret-16. Jarlıq aldı toǵay terekleri sistemasın jaylastırıw.
a. jarlıq shoqqıları arasındaǵı matazaa 100 >, shoqqılar joqarısında 10 qatarlı toǵay terekleri sisteması jaylasqan; b. jarlıq shoqqıları arasındaǵı matazaa 100m<.
Jarlıq jaǵasında jaylastırılatuǵın toǵay terekleri sisteması aldın saya tárepten jaǵa boylap jaylastırıladı, soń astqı toǵay terekleri otırǵızıladı (suw jolı ashıq bolıwı lazım). Keyinshelik jarlıqta mikroıqlım jaqsılanǵannan soń quyash tárepindegi jaǵada jaylastırıladı.
Jarlıqtı qıyalıǵı 12 gradusqa shekem bolǵan janbawırlarında toǵay terekleri qatarı kontur usılında jaylastırıladı, bunıń ushın plug járdeminde keńligi 1-1,5 m bolǵan maydan sisteması tayarlanadı. Egerde qıyalıq 18 gradus bolsa onda jan bawırda terassalar qurıladı.
Jarlik shoqqısı boylap ósip baratırǵan bolsa jaǵa boylap jaylastırılatuǵın terekler sistemasınıń uzınlıǵı jarlıq shoqqısınan 50 m matazaaǵa shekem uzaytırıp jaylastırıladı (súwret-17).

Súwret-17. Ushı boylap ósip atırǵan jarlıq jaǵasında toǵay terekleri otırǵızıwdı jaylastırıw