A. Ǵofirov, G. Qdırbaeva

Óz betinshe úyreniw ushın sorawlar
1. Toǵay terekler otırǵızılıwı sisteması ne ushın zárúr?
2. Topıraqtı suw hám samal eroziyasınan saqlawda qorǵalatuǵın toǵay
terekleri polosaları sistemasınıń áhmiyeti qanday?
3. Toǵay terekleri jaylastırıwda qanday qorǵawshı toǵay terekleri otırǵızıwdı óz ishine aladı?
TOPÍRAQTÍ SAMAL HÁM SUW EROZIYaSÍNAN SAQLAW ILAJLARÍ SISTEMASÍ
Topıraqtı eroziyadan saqlawda qollanatuǵın ilajlardı bir sistemaǵa keltiriw maqsetinde olardı tiykarınan tórt toparǵa biriktirilgen: shólkemli-xojalıq; arnawlı agrotexnikalıq; toǵay Melioraciyalıq hám arnawlı gidrotexnikalıq. Shólkemli-xojalıq ilajlardıń mazmunı tolıǵı menen eroziyaǵa qarsı aymaqtı shólkemlestiriw joybarınıń mazmunınan ibarat.
Bul aytılǵan tórt topar awıl xojalıq islep shıǵarıwın alıp barıw sistemasında arnawlı ilajlar tayıpasına kiredi.
Topıraqtı eroziyadan saqlawda qarsı qollanatuǵın arnawlı agrotexnikalıqalıq ilajlar. Agrotexnikalıq ilajlar salıstırmalı ápiwayı hám arzan esaplanadı. Olar hár qanday xojalıqlarda hám paydalanıwga jaramlı. Sonıń ushın da eroziyaǵa qarsı ilajlar arasında birinshi orında turadı.
Topıraqtı eroziyadan saqlawda qollanatuǵın agrotexnikalıq usıllardı eki toparǵa bóliw múmkin. Birinshi toparǵa ádettegi agrotexnikalıq islew beriwler kiredi, (topıraqtı tereń súriw; topıraqqa islew beriwdi hám eginler egiwdi qıyalıqqa kese qılıp ótkiziw, qar qatlamın saqlaw hám h.b). Bul ilajlar arnawlı qárejetti talap qılmaydı.
Ekinshi toparǵa topıraqta ıǵallıqtı saqlawǵa qaratılǵan islew beriuler kiredi, (yaǵnıy: shellew – borozdovanie; mikrolimanlar dúziw; súrilgen jerde valiklar shólkemlestiriw; topıraqqa «ploskorez» járdeminde islew beriw; eginlerdi dizbek qılıp jaylastırıw hám h.b.).
Melioraciyalıq toǵay ilajlar. Melioraciyalıq toǵay terekleri otırǵızılıwı sistemasın joybarlawǵa qaratılǵan. Bul sistema quramına tómendegi tiykarǵı otırǵızıwlar kiredi:
- atızlardıń ihota (qorǵaytuǵın) laytuǵın toǵay terekleri sisteması;
- suw aǵımın tártipke salıwshı toǵay terekleri sisteması;
- jarlıq hám dara (balka) lar átirapındaǵı toǵay terekleri sisteması hám basqalar.
Topıraqtı eroziyadan saqlawǵa qaratılǵan gidrotexnikalıq ilajlar. Gidrotexnikalıq ilajlar tómendegi tórt topardan ibarat imaratlardı joybarlawdı názerde tutadı: suw aǵımın uslap qalıwshı; suw aǵımın baǵdarlawshı; suw taslawshı; jarlıq astı imaratları.
Melioraciyalıq toǵay hám gidrotexnikalıq ilajlar jer dúziw joybarlarında tiykarınan sxema ústinde islenedi, keyinshelik isshi joybar sıpatında islenedi hám ámelge asırıladı.
Shólkemli – xojalıq ilajlar topıraqtı eroziyadan saqlawǵa qaratılǵan aymaqtı shólkemlestiriw joybarınıń bárshe quramlıq bólimleri hám elementlerin óz-ara baylanıslı halda jaylastırıwdı názerde tutadı.