A. Ǵofirov, G. Qdırbaeva

Arnawlı toǵay tereklerin otırǵızıwlardı jaylastırıw
Bul tayıpadaǵı terekler otırǵızılıwına tómendegiler kiredi: dáryalar, kanallar, suw saqlaǵıshları, kól -hawızları hám basqalar jaǵasında jaylastırılatuǵın toǵay terekleri otırǵızılıwı; qumlıqlarda jaylastırılatuǵın toǵay terekleri otırǵızılıwı; taw janbawırlarında jaylastırılatuǵın terekler otırǵızılıwı; temir hám avtomobil jolları jaǵasında jaylastırılatuǵınıgan toǵay terekleri otırǵızılıwı.
Dáryalar, kanallar, suw saqlaǵıshları hám basqalar jaǵasında jaylastırılatuǵın toǵay terekleri otırǵızıwdıń tiykarǵı wazıypası tómendegilerden ibarat: aytılǵan suw dereklerin joybar basıwınan hám suw basatuǵın jerler batpaqlanıw qáwpinen saqlaw; jaǵalawlardıń jemiriliwi hám juwılıwı nátiyjesinde qımbat baha jerlerdiń qısqarıwınan saqlaw; suw betinen puwlanıwın kemeytiw; dár`yalar jaǵasında sanitariya-gigiena shárayatların jaqsılaw hám onı kórinisli qılıp tayarlaw; jumısshılardıń dem alıwı ushın qolay shárayat jaratıw hám turizmdi shólkemlestiriw; dereklerde suwdıń sapasın jaqsılaw. Kollar, suw saqlaǵıshları hám basqa derekler jaǵası boylap jaylastırılatuǵın toǵay terekleri otırǵızıwdıń suwda júzetuǵın qusshılıq hám balıqshılıqtı shólkemlestiriw ushın qolay shárayat jaratıwdaǵı roli júdá úlken.
Terekler otırǵızıwdı jaylastırıwda hár-bir derektiń ózgesheligi esapqa alınadı hám basqa ilajlar menen maslasqan halda ámelge asırıladı.
Suw saqlaǵıshı jaylasqan zonada qorǵaw ilajların ámelge asırıwda hám suw hawızı shegarasında bir ǵana qorǵaw kompleksin shólkemlestiriw principi saqlanıp qaladı. Suw saqlaǵıshı jaǵasında jaylasatuǵın toǵay terekleri otırǵızılıwı joqarı jaǵa hám tómengi jaǵa otırǵızıwlarına bólinedi. Joqarı jaǵadaǵılar bir az suw basatuǵın yamasa waqıtınsha suw basatuǵın bólimde jaylasadı. Tómengi jaǵadaǵılar bolsa jaǵa qıyalıǵınıń qasınan joqarıda jaylasadı, keńligi shama menen 50 m, kúshli jemirilgen hám biraz quramalı jaǵa uchastkalarında 100 m.

Súwret –18. Suw saqlaǵıshları jaqınında toǵay terekleri sızılmasın jaylastırıw sxeması. a- tal puta bólegi; sızılmanıń tez ósetuǵın hám suwdı jaqsı kóretuǵın terekler jaylasqan bólegi; v-sızılmanıń qurǵaqlıqqa shıdamlı terekler jaylasqan bólegi; g-shette jaylasqan puta ósimlikleri. (MTG-maksimal tayanısh gorizont, OTG-ádettegi (normal) gorizont, PUT-oylı bálent ólshemli gorizont).

Súwret –19. Kanallar boylap jaylasqan qorǵalatuǵın toǵay terekleri sızılması.
Kanallar boylap toǵay terekler otırǵızılıwı, olardıń jaǵasınan 5-15 m uzaqlıqta jaylastırıladı, keńligi bolsa 10-30 m bolıwı múmkin.
Kól-hawızlar jaǵalarında terekler otırǵızılıwı aylanası boylap suw betinen 15 m biyiklikte, eger jaǵalaw tik bolsa qasınan joqarıda jaylastırıladı. Olardıń keńligi 15-18 m, ayrım halatlarda 30 m hám onnan joqarı bolıwı múmkin.
Gidrotexnikalıq imaratlar átirapında terekler otırǵızıwdı jaylastırıw bir qatar ózgesheliklerga iye. Olardıń átirapın kóklemzar qılıw hám abadanlastırıw ayrıqsha dıqqat penen orınlanıwın talap etedi. Bul jerlerde kórinisli terekler hám puta ósimliklerinen keń paydalanıw arqalı shıraylı kórinis jaratıw usınıs etiledi.