A. Ǵofirov, G. Qdırbaeva

MELIORACIYaLÍQ TOǴAY TEREKLERI OTÍRǴÍZÍWLARÍ UShÍN NÁLLER JETISTIRIW
Melioraciyalıq toǵay terekleri nállerin jetistiriw usılları
Toǵay Melioraciyalıq ilajlar kompleksin belgilengen múddetlerde ámelge asırıw kóp jaqtan nállerdi túrleri boyınsha jetistirip beriwdi támiynlew menen baylanıslı.
Melioraciyalıq toǵay terekleriniń otırǵızılıwı ushın nállerdi tayarlawda tómendegi usıllardan paydalanıladı:
Tuxımnan kógergen náller - toǵay terekleri tuxımın sebiw (egiw) jolı menen 1-2 jaslı tuxımnan kógergen náller ósiriledi. Tuxımnan kógergen nállerdiń boyı 10-60 sm keń jayılǵan tamırlarınıń uzınlıǵı 15-20sm tamır buwınınıń juwanlıǵı 2-4mm bolıwı menen ózgeshelenedi. Sol sebepli kórsetkishler melioarativ toǵay terekleriniń otırǵızılıwı ushın jetistiriletuǵın bárshe túrdegi tuxımnan kógergen nállerge tiyisli;
Qálemsheler – aǵashlanǵan dáwirinen baslap bir jaslı paqallardan otırǵızılatuǵın náller. Qálemshelerdiń juwanlıǵı 0,5–2sm., uzınlıǵı 25-30sm átirapında boladı. Qálemsheler arqalı tiykarınan tal, terek hám bazı-bir puta ósimlikleri (smorodina) egiledi. Qálemsheler kóbirek ihota terekleri sızılmasın sızıwda hám nállerdi jetistiriwde paydalanıladı. Bulardan tısqarı shıraylı terekler hám puta ósimlikleri nállerdi jetistiriwde aǵashı qatpaǵan yamasa yarım qatqan 2-3 japıraqlı kók paqallardan alınǵan qálemshelerden de paydalanıladı. Qálemsheler aldın parniklerge otırǵızıladı, soń (tamır alǵannan keyin) tarbiyalanǵan náller bólimine otırǵızıladı. Kók paqallar arqalı bir neshe túrdegi terekler hám puta ósimlikleri nállerin ósiriw múmkin.
Ayrım hallarda tamır qálemshelerinen de náller tayarlanadı. Bunıń ushın tereklerdiń japıraǵı tógilgennen keyin olardıń tamırınan juwanlıǵı 8-10 mm., uzınlıǵı 10-15 sm bolǵan qálemsheler tayarlanadı hám juwan tárepin tóbege qılıp eńkeytip 2-3 sm tereńlikte otırǵızıladı. Bul usılda aq terek, tut hám basqa túrdegi terekler nálleri alınadı;
Tárbiyalanǵan náller - juwan aǵashlı náller. Bular tuxım nálleri yamasa qálemshe nállerin tarbiyalanǵan náller bólimine kóshirip otırǵızılǵan hám tarbiyalanǵan 2-10 jaslı náller esaplanadı.
2-3 jaslı tárbiyalanǵan náller atızlardıń qorǵalatuǵın toǵay terekleri sızılmasın shólkemlestiriwde, hámde kóklemzar massiv hám roshalardı dúziwde kóbirek paydalanıladı. Bul nállerdiń biyikligi 1,3 - 3 m, (kókirek boyı biyikliginen kem bolmaslıǵı kerek) diametri 2 - 4 sm., tamır sistemasınıń uzınlıǵı 35-40 sm bolıwı kerek. Kóshelerdi kóklemzarlastırıw, alleyalar, toparlar hám jeke túp tereklerin shólkemlestiriw ushın bolsa biyikligi 3 - 4,5 m. bolǵan 5 - 6 hám onnan úlken jastaǵı terekler nálinen paydalanıladı. Olardıń kókirek boyı biyikligindegi (1,3 m) diametri 4 - 12 sm, tamır sistemasınıń uzınlıǵı 50-60 sm. átirapında bolıwı kerek.
Puta ósimlikleriniń tárbiyalanǵan nálleri 0,7-1,0 m biyiklikte, tamır sisteması 30-35 sm. uzınlıqta, aǵashınıń sanı bolsa 4-10 átirapında bolıwı múmkin.