|
Ana plantaciyası bólimi – tal, terek hám ayrım puta ósimlik (smorodina) leriniń bir jıllıq nállerinen qálemsheler alınatuǵın maydan. Bul terekler hám ósimliklerdiń tuxımları náller alıw biraz qıyın bolǵanlıǵı sebepli bólimnen alınǵan qálemshelerden «qálemshe» nálleri jetistiriledi.
Joqarıda aytılǵan bólimlerden tısqarı kópshilik iri nálxanalarda siyrek ushırasatuǵın tereklerdi toplaw, olardı orınnıń tábiyiy shárayatına maslastırıw maqsetinde baqlawlar alıp barıw ushın «Dendrologiya» bólimi dúziledi.
Melioraciyalıq toǵay terekleri otırǵızılıwı nálxanaların jaylastırıw hám aymaǵın shólkemlestiriw
Melioraciyalıq toǵay terekleri nálxanalarına kerekli jer maydanın esaplawda tiykarǵı kórsetkishler sıpatında tómendegi maǵlıwmatlardan paydalanıladı:
nállerdiń hár túrliligi, túrleri hám olardıń jası boyınsha jetistiriwge bolǵan jıllıq talap;
bir gektardan alınatuǵın, standart talabına juwap beretuǵın náller sanı;
bólimler boyınsha qabıl etilgen alamaslap egiwleri;
qurılıs ob`ektleri (imarat, jol, suwǵarıw shaqapshaları hám basqalar) menen bánt bolǵan maydan.
Túrleri boyınsha náller menen bánt bolǵan maydan (netto) tómendegishe esaplanadı:
Bunda, F1 – usı tur nálleri menen bánt bolǵan maydan (netto) maydan, ga;
M – hár jılǵı usı túr nállerine bolǵan talap, mıń dana;
t – jetistiriletuǵın tuxım, qálemshe yamasa tárbiyalanǵan nállerdiń jası;
m – bir gektardan alınatuǵın, standart talabın qanaatlandıratuǵın náller sanı, mıń dana.
Bir gektardan alınatuǵın nállerdiń normativ kórsetkishleri shama menen tómendegishe (mıń dana esabında): japıraqlı túrdegi tuxım kórsetkishleri – 600, iyne japıraqlı túrlerdiń tuxım náli – 1300 - 1500, 2 - 3 jıllıq tárbiyalanǵan náller 20- 25, 5 - 6 jaslı tárbiyalanǵan náller 5-7, 8 - 10 jaslar bolsa 2 - 3, tal hám terek qálemsheleri 280 - 300. Ana plantaciyası maydanın anıqlawda qálemshe nállerine bolǵan talabtı bir gektardan alınatuǵın qálemshe nállerdiń normativ kórsetkishlerine bólinedi, yaǵnıy
Hár bir túr náller menen bánt bolǵan maydanlar jıyındısı bólimlerdegi náller menen bánt bolǵan maydandı quraydı:
joqarıdaǵı formula arqalı «tuxım» nálleri bólimi hám «tárbiyalanǵan náller» bóliminiń birinshi bóleginde náller menen bánt bolǵan atızlardıń maydanı esaplanadı. Ekinshi bólimniń 2 hám 3 bólimleri ushın kerekli maydan birinshige salıstırmalı 3 - 4 hám 12 - 16 ese úlken bolıwı kerek.
Hár bir bólim boyınsha kiritiletuǵın almaslap egiwdiń maydanı tómendegishe anıqlanadı:
Bunda, Ǵa.e. – tuxım nálleri «bólimi» hám «tárbiyalanǵan náller» bóliminde almaslap egiwdiń maydanı, ga;
Ǵe – bólinbelerde túrler boyınsha náller menen bánt bolǵan maydanlar jıyındısı, ga;
P – qabıl etilgen almaslap egiwdiń atızlar sanı;
Pd – tuxım nálleri yamasa tárbiyalanǵan náller menen bánt bolǵan almaslap egiwdiń atızları sanı.
Nálxananıń ulıwma jer maydanı tómendegi formula járdeminde esaplanadı:
Bunda, Ǵu – tuxım náller bólimindegi almaslap egiw maydanı, ga;
Ǵm – tárbiyalanǵan náller bólimindegi almaslap egiw maydanı, ga:
Ǵo – ana plantaciya bólimi maydanı, ga;
ǴD – dendrologiya bólimi maydanı, ga;
K – qurılıs ob`ektleri hám sızıqlı element (jol, ixota terekleri sızılması, suwǵarıw shaqapshaları hám basqa) lar menen bánt bolǵan maydandı esapqa alatuǵın koefficient (1,4 - 1,5).
Nálxanalarǵa jer ajıratıwda bir qatar talablardı esapqa alıwǵa tuwrı keledi, olar tómendegiler:
a. ilajı barınsha ajıratılatuǵın maydan nálxana xızmet qılatuǵın aymaqtıń oraylıq bóleginde jaylasıwı lazım;
b. ajıratılatuǵın maydan forması ıqsham, bólimler jaylasıwı ushın qolay bolıwı kerek;
v. rel`ef shárayatı boyınsha tegis, onsha úlken bolmaǵan hám arqa yamasa batıs táreplerge qıyalıqlarda (α<2 - 30) jaylasqanı maqul;
g. joqarı ónimdar, shorlanbaǵan, jeńil yamasa orta qumlaq boz topıraqlarda jaylasıwı kerek;
d. ajıratılǵan jerdiń suwǵarıw shárayatı qolay bolıwı kerek.
Nálxanalar ushın ajıratılatuǵın jer maydanı aymaǵın shólkemlestiriw joybarın islewde sapası joqarı dárejede bolǵan rel`efi gorizontallar menen súwretlengen 1:2000 yamasa 1:5000 miqyosli plan-kartografik materiallardan paydalanıw usınıs etiledi.
Nálxanalar aymaǵın shólkemlestiriwden kútiletuǵın tiykarǵı maqset ol jerde paydalanatuǵın islep shıǵarıw qural (jer, suw, texnika hám h.b.) lardan tolıq hám nátiyjeli paydalanıw ushın tiyisli shárayat jaratıw esaplanadı. Bunıń ushın joybarda tómendegiler qolay jaylastırılıwı lazım (súwret-23): bólimler (almaslap egiw); almaslap egiw atızları hám kvartallar; jollar, suwǵarıw shaqapshaları hám basqa sızıqlı elementler;
qurılıs imaratları hám basqa almaslap egiw aymaǵına kirmeytuǵın ob`ektler.
Náller bólimi tegis, topıraǵı ónimdar, shorlanbaǵan hám suw menen jaqsı támiynlengen jerde jaylasıwı kerek. Tárbiyalanǵan náller bólimi bolsa topıraq qatlamı tereńirek bolǵan jerlerde jaylasqanı maqul.
Terek hám tal plantaciyası, kompost tayarlaytuǵın hám nállerdi kómetuǵın uchastkalar nálxana maydanınıń shetinde, naqolay túrdegi jerlerde jaylastırıladı. Xojalıq elatlı punkti aymaqtıń oray bóleginde jaylastırılıwı maqsetke muwapıq.
Súwret-23. Toǵay terekleri nálxanaları aymaǵın shólkemlestiriw joybarlı sxeması. a-tuxım náller bólimi; b-1 hám v-2-bólimlerden ibarat tárbiyalanǵan náller bólimi; 2-dendrologiya bólimi; d-plantaciya bólimi; e-xojalıq orayı; I – III - 1,2 hám 3 jaslı náller menen bánt bolǵan atız (kvartal)lar; 1-ishki xojalıq magistral jolı; 2-atız (kvartal)lararalıq jollar; 3-xojalıq kanalı; 4-ishki xojalıq kanalı; 5-uchastka kanalları; 6-ishki xojalıq tiykarǵı jolları.
Tuxım nálleri hám tárbiyalanǵan náller bólim (almaslap egiw massiv) lari atızlarǵa bólinedi, atızlar bolsa – kvartallarǵa. Kóp halatlarda (almaslap egiw massivi kóp úlken bolmasa) kvartallardıń maydanı atız maydanı menen teń boladı. Olardı tuwrı múyeshli tórtmúyesh formada jaylastırıw kerek, islew beriw baǵdarı boyınsha olardıń uzınlıǵı keminde 500 m. bolıwı múmkin, sol baǵdardaǵı isshi qıyalıǵı optimal bolıwın (ip<0,003) támiynlew kerek. Almaslap egiw atızları (kvartallar) bir - birine salıstırmalı teń bolıwı nállerdi hár jılı bir normada jetistiriliwin támiynleydi. Maydanı úlken bolǵan atızlardıń kvartallarǵa bolǵanda olardı nállerdiń bir qıylı túri menen bánt bolıwın esapqa alıw lazım. Atızlar hám kvartallar arası boylap keńligi 5 - 7m bolǵan jollar jaylastırıladı, suwǵarıw shaqapshalarınıń keńligi bolsa olardıń tipleri menen baylanıslı. Aymaqtıń oraylıq bólegi boylap hám átirapı boyınsha keńligi 8-10m bolǵan magistral jollar jaylastırıladı. Lazım bolǵanda territoriya shegarası boylap 3-4 qatarlı ixota terekleri sızılması jaylastırıladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
