A. Ǵofirov, G. Qdırbaeva

ARNAWLÍ ÁHMIYETKE IYE TOǴAY TEREKLERI POLOSALARÍN JAYLASTÍRÍW
Bul túrdegi terekler otırǵızılıwına tómendegiler kiredi: dáryalar, kanallar, suw saqlaǵıshları, kól-hawızlar hám basqalar jaǵasına jaylastırılatuǵın toǵay terekleri otırǵızılıwı; qumlıqlarda jaylastırılatuǵın toǵay terekleri otırǵızılıwı; taw janbawırlarında jaylastırılatuǵın terekler otırǵızılıwı; temir hám avtomobil jolları jaǵasında jaylastırılatuǵın toǵay terekleri otırǵızılıwı.
Dár`yalar, kanallar, suw saqlaǵıshları hám basqalar jaǵasında jaylastırılatuǵın toǵay terekleri otırǵızıwdıń tiykarǵı wazıypası tómendegilerden ibarat: suw dereklerin ılay basıwınan hám suw basatuǵın jerler batpaqlanıwdan saqlaw; jaǵalarınıń jemiriliwi hám juwılıwı nátiyjesinde qımbat baha jerlerdiń qısqarıwınan saqlaw; suw betinen puwlanıwdı kemeytiw; derekler shetinde sanitariya-gigiena shárayatların jaqsılaw hám onı sulıw teip tayarlaw; isshilerdiń dem alıwı ushın qolay shárayat jaratıw hám turizmdi shólkemlestiriw; dereklerde suwdıń sapasın jaqsılaw. Kóller, suw saqlaǵıshları hám basqa derekler sheti boylap jaylastırılatuǵın toǵay terekleri otırǵızıwdıń suwda júzetuǵın qus hám balıqshılıqtı shólkemlestiriw ushın qolay shárayat jaratıwdaǵı roli júdá hám úlken.
Suw saqlaǵıshı jaylasqan zonada suw hawızı shegarasında bir qorǵaw kompleksin shólkemlestiriw principi saqlanıp qaladı. Suw saqlaǵıshı shetinde jaylasatuǵın toǵay terekleri otırǵızılıwı joqarı jaǵa hám páski jaǵaq otırǵızıwlarına bólinedi. Joqarı jaǵadaǵılar waqıtınsha suw basatuǵın bólimde jaylasadı. Páski jaǵadaǵılar bolsa jaǵa qıyalıǵınıń qasınan joqarıda jaylasadı, keńligi shama menen 50 m, kúshli jemirilgen hám biraz quramalı jaǵa uchastkalarında 100 m.

Súwret –18. Suw saqlaıshları jaqınında toǵay terekleri sızılmasın jaylastırıw sxeması. a- tal puta bólegi; sızılmanıń tez ósetuǵın hám suwdı jaqsı kóretuǵın terekler jaylasqan bólegi; v-sızılmanıń qurǵaqlıqqa shıdamlı terekler jaylasqan bólegi; g-shette jaylasqan puta ósimlikleri. (MTG-maksimal tayanısh gorizont, OTG-ádettegi (normal) gorizont, PUT-oylı bálent ólshemli gorizont).

Súwret –19. Kanallar boylap jaylasqan qorǵalatuǵın toǵay terekleri sisteması.
Kanallar boylap toǵay terekler otırǵızılıwı, olardıń jaǵasınan 5-15 m uzaqlıqta jaylastırıladı, keńligi bolsa 10-30 m bolıwı múmkin.
Kól-hawızlar jaǵalarında terekler otırǵızılıwı aylanası boylap suw betinen 15 m biyiklikte, eger jaǵa tik bolsa qasınan joqarıda jaylastırıladı. Olardıń keńligi 15-18 m, ayrım hallarda 30 m hám onnan
joqarı bolıwı múmkin.
Gidrotexnikalıq imaratlar átirapında terekler otırǵızıwdı jaylastırıw bir qatar ózgesheliklerge iye. Olardıń átirapın kóklemzar qılıw hám abadanlastırıw ayrıqsha dıqqat penen orınlanıwın talap qıladı. Bul jerlerde kórinisli terekler hám puta ósimliklerinen keń paydalanıw arqalı shıraylı kórinis jaratıw usınıs etiledi.