A. N. Valiyev, B. R. Haqberdiyev, N. X. Gulomova, Z. A. Boboyeva

da
o ‘ lchanadi va tishlarining soni 
zk
hisoblab chiqiladi (
к
- kirimlar soni), modul esa quyidagi formuladan 
aniqlanadi: 
m =d a/zk+2.
217

---

8.35-rasm
Tishning 
h
balandligining chuqurligi o ‘ lchash asbobi (glubinometr) 
yoki shtangensirkul yordamida o ‘ lchab, so‘ngra modulni quyidagi formula 
bo‘ yicha ham aniqlash mumkin: 
m=h/2,2.
Boshlang‘ ich aylana diametri 
d = m * z ,
tish balandligi 
h = 2 ,2 x m, 
botiqlar aylanasi diametri 
df = d -2h.
Chervyakning zarur bo‘ lgan o ‘ lchamlari quyidagicha aniqlanadi 
(d a 
va 
m
ma’ lum): 
d = d aI-2m.
Vint chizig'ining ko‘ tarilish burchagi 
tg a = k *t/ 
K *d ; m =t/n
boMganligidan 
tg a = k * m /d
bo‘ ladi.
Bu yerda 
к
- kirimlar soni (bir y o ‘ lli chervyak uchun 
к =
1).
Globoidli chervyagi bo‘ lgan ilashmada foydali ish koeffitsiyenti oddiy 
chervyakli uzatmalarnikiga qaraganda katta bo‘ ladi.
Chervyakli uzatmada ilashuvchi chervyak va chervyak g ‘ ildiragining 
o'qlari o ‘ zaro ayqash bo'ladi. 0 ‘ qlari fazoda 90° burchak ostida ayqash 
bo‘ lganidan ko‘proq foydalaniladi. Chervyakli uzatmada aylanma harakat 
chervyakdan chervyak g'ildiragiga uzatiladi. Bunday tishli uzatmada 
chervyakning o'ram lar soni shesternyaning tishlar sonidek bir xil 
ahamiyatga ega.
Chervyakli ilashmalarda tishlarning y o ‘ nalishini ko‘ rsatish zarur 
bo‘ Isa, u holda ilashma elementlarining birida o ‘ qqa yaqin qilib uchta 
ingichka chiziq chiziladi. Agar kesuvchi tekislik chervyakli g ‘ ildiraklaming 
o ‘ qi orqali o ‘ tgan bo‘ lsa, u holda chervyakning o ‘ rami g ‘ ildirak tishining 
oldida tasvirlanadi. Tishli g ‘ ildirak va chervyaklarning ish chizmalarini
218

---